Londen, 3 april 1934. Valerie Jane Morris-Goodall komt ter wereld als dochter van een Engelse zakenman en schrijfster. Het beoogde levenspad voor de kleine Jane is zoals die van veel Britse vrouwen in die tijd: school afmaken, een geschikte echtgenoot vinden en kinderen baren.
Maar de kleine Jane is anders. Toen al. Exemplarisch is de avond dat Janes moeder haar dochter betrapt met een verzameling regenwormen in bed. Samen brengen ze de diertjes terug naar de tuin. Sowieso verslindt de rustige boekenwurm de een na de andere uitgave van Doctor Dolittle en Tarzan. Janes diepgewortelde passie voor de natuur groeit met de dag. Haar grootste droom? Vertrekken naar Afrika en er leven tussen de wilde dieren.
De realiteit blijkt vooralsnog een stuk minder romantisch. De Tweede Wereldoorlog is in volle gang, haar familie weinig vermogend. Jane ziet zich genoodzaakt tot keuzes binnen de maatschappelijke norm. Ze behaalt in 1952 haar diploma als secretaresse.
Een droom wordt werkelijkheid
Toch komt de onconventionele droom van de vrouw uit Londen in 1960 ineens een stapje dichterbij. Een oud-klasgenootje is naar Kenia geëmigreerd, en nodigt Jane uit. Ze zegt – in die tijd eveneens zeer onconventioneel – haar baan op en maakt de één maand durende zeereis naar Mombassa. Notitieblok en verrekijker mee, want je weet maar nooit.
Doorgereisd naar Nairobi ontmoet ze dr. Louis Leakey. De wereldberoemde archeoloog en paleontoloog is meteen onder de indruk van zijn avontuurlijke, leergierige landgenote. Hij leidt haar op. Eerst als manusje-van-alles in zijn natuurhistorisch museum, aansluitend bij een maandenlange archeologische opgraving in de Olduvaikloof. En dan valt alles op zijn plek: Leakey ziet in Jane de perfecte kandidaat voor zijn nieuwste wetenschappelijke project.
Of ze de toen nog tamelijk onbekende chimpansee en zijn overeenkomsten met de mens wil bestuderen, aan de onherbergzame oevers van het Tanganyikameer. Jane aarzelt geen moment. Zonder enige academische opleiding weliswaar, maar met een ongekende portie nieuwsgierigheid, geduld en doorzettingsvermogen. Het Gombe Stream National Park in Tanzania, thuis van de mensaap, is vanaf nu ook háár thuis.
De baanbrekende ontdekkingen van Jane Goodall
Janes onorthodoxe werkwijze wordt in eerste instantie weinig serieus genomen in de door mannen gedomineerde wetenschappelijke wereld. Je mengen tussen de dieren en deze namen toebedelen? Dergelijke vermenselijking is amateuristisch en aanstellerig, luidt het vooringenomen commentaar. Haar eerste boek My Friends, the Wild Chimpanzees? Een ‘intellectuele misdaad’, geschreven voor een ‘te breed’ publiek.
Maar die misplaatste kritiek verstomt als blijkt dat Jane – getrouwd met de Nederlandse filmmaker Hugo van Lawick en moeder van een zoon – met haar unieke, optimistische aanpak het complexe chimpanseegedrag stukje bij beetje ontrafelt. Ze weet het vertrouwen van de mensaap te winnen, en geeft zo een uniek inkijkje in de wereld van deze bijzondere, zo herkenbare wezens.
De grootste ontdekking gedurende haar verblijf in de Tanzaniaanse wildernis: niet alleen Homo sapiens, maar ook de chimpansee maakt én gebruikt gereedschap. Ze ziet mensapen met twijgjes termieten vangen en opeten. Deze doorbraak maakt Jane al jong tot een wetenschappelijke wereldster – en laat haar zelfs bij hoge uitzondering zonder universitaire graad een doctorstitel halen. Meer grote ontdekkingen volgen. Dat chimpansees niet de vredelievende vegetariërs zijn, maar net als wij ook vlees eten. Samen op jacht gaan. En (helaas) ook oorlog voeren.
Het roer om: van veldbioloog naar activiste
Het jaar 1986 vormt een ommekeer in Janes leven, die inmiddels hertrouwd is. Jarenlang aanschouwde ze dagelijks met eigen ogen hoe grootschalige houtkap het leefgebied van de majestueuze mensaap vernietigt. Maar nu hoort Jane op een conferentie over de in rap tempo afnemende chimpanseepopulaties in heel Afrika.
Ze besluit tot de publicatie van The Chimpanzees of Gombe, waarin ze 25 jaar toonaangevend chimpanseeonderzoek samenvat. Dit boek is het sluitstuk van haar leven als veldbioloog, en het startpunt van haar leven als activiste.
Jane verlaat haar geliefde onderzoeksgebied Gombe met een nieuwe missie: wereldwijde voorlichting over natuurbescherming. Ze wil mensen, in de woorden van het Nederlandse Jane Goodall Instituut, overtuigen dat het voortbestaan van de chimpansee ook samenhangt met ónze toekomst. Mens, dier en natuur leven immers in dezelfde keten.
Vandaag de dag – en een haast eindeloze lijst aan wetenschappelijke publicaties, (kinder)boeken, documentaires en onderscheidingen verder – zet de onverschrokken 89-jarige Jane Goodall zich nog altijd in voor diezelfde missie. En is daarmee een alom gerespecteerde inspiratiebron voor miljoenen mensen.
