In 1987 waren onderzoekers van het Britse bedrijf Maritime Exploration in de Zuid-Chinese Zee op zoek naar het wrak van een Nederlands VOC-schip toen ze op iets veel zeldzamers stuitten: een intact koopvaardijschip uit de twaalfde eeuw. Het Britse bedrijf probeerde in samenwerking met de Chinese firma Guangzhou Salvage de locatie van het VOC-schip te vinden, dat in de achttiende eeuw in de zee tussen Hongkong en het eiland Hailing voor de kust van de Chinese provincie Guangdong was gezonken.
Maar in plaats van het VOC-schip ontdekten de onderzoekers een ruim dertig meter lange jonk uit de twaalfde eeuw, het begin van de Zuidelijke Song-periode.
De Song-dynastie
In 1125 verloor de Song-dynastie de controle over het noorden van China. De keizer trok zich naar het zuiden terug en richtte zijn nieuwe hoofdstad in Lin’an (het huidige Hangzhou) in. De zogenaamde Zuidelijke Song-dynastie floreerde van 1127 tot 1279.
In het noorden sneden vijandelijke troepen de Zuidelijke Song af van de belangrijke Zijderoute over land, die China met Centraal-Azië en Europa verbond. Dit netwerk van handelsroutes had weliswaar eeuwenlang de basis voor de economie van de Song-dynastie gevormd, maar door hun nieuwe zuidelijke oriëntatie richtten de Song zich nu op de belangrijke zeehandelsroutes in de Zuid-Chinese Zee, begonnen schepen te bouwen en ontwikkelden zich tot een zeevarende dynastie.
In de late twaalfde eeuw koos een koopvaardijschip van de Song vol goederen het ruime sop, maar het zonk al snel nadat het de haven had verlaten. Acht eeuwen later bood de ontdekking ervan een fascinerend inkijkje in het moment waarop China een belangrijke zeevarende macht begon te worden.
Berging van het wrak
Duikers konden vaststellen dat het schip aan het begin van zijn reis was gezonken, want in het vrachtruim was nog altijd een enorme lading aanwezig. Men gaf het wrak de naam ‘Nanhai Nr. 1’, aangezien het om het eerste schip van dit type ging dat in de Nanhai – de Chinese benaming voor de Zuid-Chinese Zee – was ontdekt.
De houten romp en de kostbare lading van het schip – waaronder porselein, munten uit de Song-periode en baren zilver – waren onder een bijna twee meter dikke laag slib bewaard gebleven. Het team wist dat er nog veel meer goederen aan boord waren maar ook dat het vrijwel onmogelijk zou zijn het wrak in het zoute water goed te bestuderen.
Door een gebrek aan investeringen en geschikte technologie bleef de Nanhai Nr. 1 nog eens twintig jaar op de zeebodem rusten. De vindplaats werd in de gaten gehouden door de Chinese marine, die plaatselijke vissers uit het gebied weerde met onjuiste informatie over onontplofte munitie uit de Tweede Wereldoorlog.
In 2002 werd eindelijk een plan opgesteld om de Nanhai Nr. 1 te bergen, dat vijf jaar later in gang werd gezet. Een drieduizend ton wegende stalen kooi met een open bodem werd over het wrak afgezonken. Met speciale sensoren op de zeebodem werd de constructie voorzichtig naar z’n plek gedirigeerd zonder dat het eeuwenoude materiaal in het slib werd beschadigd.
Daarna werd de bovenkant van de kooi met grote betonblokken verzwaard, waardoor de zijkanten van de constructie diep in het slib werden gedrukt, tot onder de bodem van het wrak. Vervolgens schoven duikers stalen balken door ringen in de zijkanten van de kooi, waardoor er een bodem onder de kooi ontstond. Nadat de betonblokken waren verwijderd, kon de reusachtige stalen kooi met daarin de Nanhai Nr. 1 en het omringende slib langzaam naar de oppervlakte worden gehesen.
Meerdere fases
In december 2007 werd de Nanhai Nr. 1 en zijn kostbare lading (met een totaalgewicht van 15.600 ton) overgebracht naar het Maritieme Zijderoutemuseum van Guangdong op het eiland Hailing, dat speciaal voor het scheepswrak was gebouwd. Daar werd de Nanhai Nr. 1 in een, eveneens speciaal gebouwde, zoutwatertank geplaatst.
Inmiddels is een groot deel van de lading uit het ruim van de jonk verwijderd. Om het uiteenvallen van het materiaal tegen te gaan zijn het schip en de lading nog altijd deels ingebed in zeewater en slib, waarbij de temperatuur in de watertank op hetzelfde niveau wordt gehouden als die van het zeewater waarin het wrak werd gevonden. In deze nauwgezet gecontroleerde omgeving onderzoeken archeologen het wrak verder.
Tekst loopt door onder de afbeelding
De 'Maritieme Zijderoute'
In de afgelopen jaren hebben ze tienduizenden voorwerpen uit de Nanhai Nr. 1 geborgen, waaronder honderd gouden artefacten en duizenden munten. Maar verreweg de meeste van de 60.000 tot 80.000 objecten aan boord van de Nanhai Nr. 1 zijn stukken aardewerk uit de Zuidelijke Song-tijd.
De zeeroutes die de Zuidelijke Song gebruikten om handel te drijven worden door historici tezamen ook wel de ‘Maritieme Zijderoute’ genoemd. Rond de tijd dat Rome in het Westen opkwam, begonnen deze zeehandelsroutes Indonesië en de Specerijeneilanden te verbinden met India, de Arabische wereld en het Grieks-Romeinse Middellandse-Zeegebied.
Waarschijnlijk was de Nanhai Nr. 1 op weg naar de haven van Guangzhou (het vroegere Kanton), een stad in de delta van de Parelrivier en samen met Quanzhou en Xiamen een van de belangrijkste Zuid-Chinese havens.
Voor historici bevat de Nanhai Nr. 1 een ware schat aan voorwerpen die kenmerkend zijn voor Chinese handelsschepen uit de twaalfde eeuw. Tot zijn enorme vracht aan aardewerk behoorden talloze voorbeelden van zwart Jian-goed, dat typisch is voor de Song-tijd, naast Longquan-celadon, dat befaamd is om zijn pruimgroene glazuur en de applicatie van vrijstaande figuur- en bloemmotieven. Aardewerk van celadon is in heel Zuidoost-Azië gevonden, waardoor het waarschijnlijk is dat de Nanhai Nr. 1 op weg was naar deze regio.
Goud, zilver en porselein
Uit de archeologische vondsten is tot nu toe gebleken dat Chinees gres met een bruin glazuur eveneens zeer geliefd was in Zuidoost-Azië. Ook dit zogenaamde Cizao-steengoed werd in het vrachtruim gevonden. Maar niet alle voorwerpen die uit de Nanhai Nr. 1 zijn geborgen, zijn luxegoederen. Zo was wit porselein uit Fujian een echt massaproduct en ook veel goedkoper.
De vracht bevatte ook circa 10.000 munten. Veel ervan vertonen symbolen die in verband gebracht kunnen worden met de tijd van Xiao Zong, de elfde-eeuwse Song-keizer die heerste van 1162 tot 1189 en een groot voorstander was van het handeldrijven over zee.
De tijd waarin de reis van de Nanhai Nr. 1 plaatsvond, kon mede worden vastgesteld door een ontdekking in 2018. Op de onderkant van een aardewerken kruik die in het vrachtruim werd gevonden, was een inscriptie in zwarte inkt te lezen waaruit bleek dat de kruik in 1183 was vervaardigd. Daarmee kon de reis van de Nanhai Nr. 1 in de vroege jaren tachtig van de twaalfde eeuw worden gedateerd.
Verleden en toekomst
Het belang van de Nanhai Nr. 1 heeft de Chinese overheid de kans gegeven om de historische rol van het land als zeevarende en handeldrijvende natie te benadrukken. De ontdekking van het wrak in 1987 viel samen met het einde van de Koude Oorlog en een tijd waarin China aan zijn nieuwe rol op het wereldtoneel begon. Tegen de tijd dat de Nanhai Nr. 1 werd gelicht, in 2007, stond het belang van China als economische wereldmacht inmiddels buiten kijf.
Het initiatief ‘Nieuwe Zijderoute’ – een reusachtig project waarmee de Chinese regering vanaf 2013 in de infrastructuur van talloze landen investeert – is een doelbewuste poging om zowel de Zijderoute als de Maritieme Zijderoute nieuw leven in te blazen. Voor veel Chinezen getuigt de Nanhai Nr. 1 niet alleen van het glorieuze verleden van China als handelsnatie maar ook van zijn ambitieuze projecten voor de toekomst.
