De Rozenvallei in Bulgarije strekt zich uit over een 140 kilometer lange strook land in het Balkangebergte. Toen Bulgarije nog onder communistisch bewind stond, werden hier pistolen, munitie en automatische geweren geproduceerd.
Nu hult de vallei zich elke mei en juni in een roze kleed. De rozenolie die hier wordt gemaakt, wordt staat ook wel bekend als ‘vloeibaar goud’. En dat is niet zonder reden, want een kilo van het geurige goedje is tussen de drie- en vijfduizend euro waard en wordt gemaakt van ruim 3100 kilo rozen. Inmiddels is de roos in Bulgarije verworden tot het nationale symbool van trots. Maar door zware economische omstandigheden en een veranderend klimaat staat de teelt nu onder druk.
Rozenkoningin
Kazanlak wordt gezien als de hoofdstad van de Rozenvallei en is ook de plek waar elk jaar in juni het Rozenfestival plaatsvindt. Bezoekers kunnen traditionele rozenplukkers aan het werk zien, zich verdiepen in het destillatieproces en volksdansen bijwonen. De rozen worden op het festival verwerkt in cakes, zeep, sieraden, wijn en rakija (een sterke vruchtenbrandewijn uit de regio). In een uitbundige parade wordt de zogenoemde Rozenkoningin geëerd: een verkozen eindexamenkandidaat van de plaatselijke middelbare school.
Tekst gaat verder onder de fotoreeks.
Dat een succesvolle rozenoogst gevierd mag worden, blijkt wel uit het ingewikkelde teelproces. Tihomir Tatsjev en Aleksandrina Aleksandrova verbouwen hun rozen op een kleine twee hectare land bij Boezovgrad. Zoals voor veel telers is dat voor hen een langdurig, ingewikkeld en kostbaar proces. In de herfst, wanneer de bodem er klaar voor is, worden de rozenstekje ingeplant. In het daaropvolgende jaar worden de planten doorlopend verzorgd: ze worden bemest en gesnoeid en kosten noch moeite worden gespaard om ongedierte en onkruid te bestrijden. Met resultaat: in mei en juni kunnen de rozen worden geplukt.
Bloemenmarktwerking
Maar het harde werk wordt onvoldoende beloond, vinden onder meer Tatsjev en Aleksandrova. Samen met andere telers uit de Rozenvallei sloegen zij de handen ineen om te protesteren tegen de lage inkoopprijzen die de destilleerderijen van rozenolie betalen voor de bloemen. Om hun onvrede te laten blijken, dumpten ze zakken vol rozen op snelwegen. In de cosmetica- en de parfumindustrie is veel vraag naar rozenolie. Merken als Dr. Hauschka en Estée Lauder drijven de prijzen van de olie op, terwijl de bloemen zelf zo weinig geld opleveren dat productie- en arbeidskosten er nauwelijks mee gedekt kunnen worden.
Tekst gaat verder onder de afbeelding.
Destilleerderijen spreken van een verzadigde markt, want rozentelers schieten als paddenstoelen uit de grond, zo stellen ze. Maar de boeren verdenken de destilleerderijen ervan prijsafspraken te hebben gemaakt om de rozen zo goedkoop mogelijk te kunnen aankopen. Veel plaatselijke bewoners van de Rozenvallei willen dat de Bulgaarse regering de hele keten tussen telers en verwerkers reguleert en zelfs een vaste minimumprijs voor de bloemen instelt. Maar sinds de val van het communisme in 1989 berust de Bulgaarse economie niet meer op overheidsingrijpen, maar op marktwerking.
Korter plukseizoen
Maar noch de telers, noch de destilleerderijen kunnen invloed uitoefenen op het weer. Rozen gedijen op zanderige, doorlatende grond zonder klei, en houden van helder, zonnig weer met zachte winters en voldoende neerslag in de bloeitijd. Het zijn precies deze omstandigheden waar de Bulgaarse Rozenvallei aan voldoet, met twee meanderende rivieren en bergen die het gebied beschermen tegen grillige weersomstandigheden. Normaliter is het er zonnig, met koele ochtenden en warmere en soms regenachtige middagen. Deze temperatuurschommelingen tijdens de bloeiperiode zorgen ervoor dat de plant olie produceert, als een soort verdedigingsmechanisme tegen de elementen.
Maar in ongunstige weersomstandigheden – zoals bovengemiddeld hoge temperaturen, of een gebrek aan neerslag – zullen de bloemen te snel en allemaal tegelijk uitkomen, in plaats van geleidelijk en verspreid over de vallei. Door de klimaatverandering zou het gebruikelijke plukseizoen van drie weken weleens korter kunnen worden, waardoor telers onder hoge tijdsdruk zullen moeten werken.
Duurzaam telen
Het rozenplukseizoen was voor Tatsjev en Aleksandrova een volle week korter dit jaar. De telers denken dat de versnelde bloei van de planten het gevolg is van hitte en droogte . ‘We moeten sneller werken en we hebben meer landarbeiders nodig. Maar die zijn er niet, want iedereen is druk met plukken,’ zegt Aleksandrova. ‘Noodgedwongen plukken we de rozen nu op een later tijdstip dan gebruikelijk, wanneer de olie al uit de bloemen begint te verdampen.’
Zowel rozentelers als -plukkers maken zich zorgen over de duurzaamheid van hun product. Toch is het moeilijk voor te stellen dat er in de Rozenvallei geen rozen meer zullen bloeien. Alleen al in Kazanlak heeft de plant een onaantastbare status gekregen: de roos is te zien op kleding en sieraden, er zijn musea en hotels naar genoemd, plukkers dragen rozentatoeages op hun arm en op de plaatselijke markt is rozengebak te koop. En dan zijn er nog de tuinen van Kazanlak, waar ’s lands trots elke lente tot bloei komt langs de gevels van haar bewoners.
‘De rozenteelt is een zware strijd,’ zegt Tatsjev. ‘Landbouw is als een laboratorium onder de hemel, nietwaar? De natuur staat voor je open, maar je bent er wel aan overgeleverd. Mijn grootmoeder zei altijd: zolang je een roos niet hebt geplukt, is hij niet van jou. Eén hagelstorm en je bent hem kwijt.’
