De Hongaarse hertogin Elizabeth Báthory wordt keer op keer uitgeroepen tot de beruchtste seriemoordenares aller tijden. In haar weelderige kastelen zou ze meer dan zeshonderd jonge vrouwen hebben vermoord. Het verhaal gaat dat ze geloofde dat het baden in maagdenbloed haar eeuwig jong zou houden. Maar in plaats van de eeuwige jeugd, kreeg ze voor eeuwig het predicaat ‘monster’. Het vermeende sadisme van Báthory heeft als inspiratie gediend voor films, toneelstukken, opera’s, tv-series en zelfs videospelletjes.
Tekst loopt door onder de afbeelding
Dit van oudsher vertelde verhaal wordt nu in twijfel getrokken. Onderzoekers geloven dat de wandaden van Báthory flink werden overdreven en dat er een complot tegen haar werd gesmeed. Haar macabere verhaal intrigeert toeristen van over de hele wereld, die kastelen, crypten en musea in Hongarije, Slowakije en Oostenrijk bezoeken.
Spoor van bloed
In het Hongaarse plaatsje Nyírbátor, zo’n honderd kilometer van de hoofdstad Boedapest, staat het kasteel waar Báthory in 1560 geboren werd. In het kasteel is het museum ondergebracht, waar je onder meer wassen beelden van de hertogin en haar verwanten kunt bewonderen. De familie was een rijke dynastie die heerste over Transsylvanië, een regio die nu deel uitmaakt van Roemenië.
Hoewel ze opgroeide met de nodige privileges, werd haar jeugd overschaduwd door geweld en gezondheidsproblemen. Dat schrijft Aleksandra Bartosiewicz, onderzoeker aan de Poolse Universiteit van Łódź, in haar onderzoek (2018) naar de hertogin. ‘Al op vier- of vijfjarige leeftijd leed ze aan epileptische aanvallen, hevige stemmingswisselingen en pijnlijke migraine,’ zegt Bartosiewicz.
Báthory was ook getuige van talloze wreedheden. Bedienden werden in die tijd geregeld afgeranseld, en als meisje van zes was ze aanwezig bij een openbare executie. Op haar dertiende werd Báthory verloofd met de achttienjarige hertog Ferenc Nádasdy, een telg uit een andere machtige Hongaarse familie. Twee jaar later trouwde het paar, dat uiteindelijk vier kinderen zou krijgen.
Tekst loopt door onder de afbeelding
Het pasgetrouwde stel verhuisde naar Sárvár in het westen van Hongarije, waar Nádasdy zijn vrouw naar verluidt onderrichte in het martelen.
In het Slot Nádasdy vond volgens Bartosiewicz een groot aantal wreedheden plaats. Om Báthory te plezieren liet Nádasdy een meisje vastbinden en onder de honing smeren. Insecten mochten vervolgens hun gang gaan. Hij schonk de hertogin handschoenen met klauwen eraan, waarmee ze haar bedienden kon slaan als ze een fout maakten. Haar tante Clara liet haar kennismaken met orgies en introduceerde haar in een groep mensen, die werden beschouwd als tovenaars, heksen en alchemisten.
Tekst loopt door onder de afbeelding
Báthory’s gewelddaden bereikten een hoogtepunt in een ander majestueus kasteel, de burcht Čachtice. De nu vervallen ruïnes bevinden zich op zo’n tachtig kilometer ten noordoosten van de Slowaakse hoofdstad Bratislava en torenen boven het gelijknamige plaatsje uit. Toeristen kunnen een bezoek brengen aan een kasteel waar in de vroege zeventiende eeuw de meest schokkende geruchten over rondgingen.
Tekst loopt door onder de afbeelding
Báthory verhuisde in 1604 naar Čachtice, na het overlijden van haar echtgenoot. De verhalen over de hertogin die haar bedienden mishandelde raakten zo wijdverspreid, dat de families in de regio hun dochters verborgen om te voorkomen dat ze te werk werden gesteld in het kasteel. Dat zegt Tony Thorne, linguïst aan King’s College London en auteur van het boek Countess Dracula: The Life and Times of Elizabeth Bathory (1998).
Wat de rijke weduwe uiteindelijk de das om deed, was het feit dat ze ook de hogere klasse begon te mishandelen. Dat zegt Rachael Bledsaw, adjunct-decaan geschiedenis van het Highline College, onderdeel van de Washington State University. Bledshaw schreef een proefschrift over Báthory. ‘Lijfeigenen en bedienden hadden minder rechten. Als je hen doodde, dan was je wel grof, maar niet illegaal bezig als adellijke. Het doden van andere edellieden, zelfs als ze lager in rang stonden, was een veel ernstiger probleem dat niet kon worden genegeerd.’
Onderzoek naar de hertogin Báthory
Uiteindelijk gelastte de Hongaarse koning Matthias II in 1610 een onderzoek naar de talloze verdachte sterfgevallen en verdwijningen in Čachtice. Er waren tientallen getuigenverklaringen en Báthory werd gearresteerd en onder huisarrest geplaatst op de burcht Čachtice, wegens de moord op tachtig jonge vrouwen.
Volgens Bledsaw schatten sommige getuigen dat de hertogin meer dan zeshonderd slachtoffers had gemaakt. Maar Báthory werd nooit veroordeeld en haar man was al overleden. Dus ook hij ontliep zijn straf.
In plaats daarvan werden vier bedienden van de hertogin veroordeeld wegens gewelddaden tegen jonge vrouwen in de kastelen van Báthory. De hertogin zelf bleef opgesloten in haar weelderige gevangenis, waar ze in 1614 op 54-jarige leeftijd stierf.
De burcht bleef in de eeuw daarna nog bewoond door adellijke families. Tegenwoordig kunnen bezoekers een rondleiding door het beruchte kasteel volgen en op het Draskovitsjlandgoed in Čachtice de tentoonstelling ‘Elizabeth Báthory – Wreedheid in kant’ bezichtigen. Een houten standbeeld van de hertogin kijkt uit over het centrale plein van Čachtice.
Tekst loopt door onder de afbeelding
De gruwelverhalen rond Báthory bleven generaties na haar dood in de regio rondspoken. Maar volgens linguïst Thorne werden ze pas bij het grote publiek bekend in 1744. Dit dankzij de Jezuït László Túróczi, die de gruweldaden in huiveringwekkend detail opschreef in zijn boek over de Hongaarse geschiedenis. De legende rondom de hertogin berust grotendeels op dit ene sensationele werk.
De legende herzien
In de jaren tachtig van de vorige eeuw werd de beeldvorming rond Báthory volgens Thorne herzien. De Slowaakse archivaris Josef Kocis bracht in 1982 een boek uit, waarin hij nieuwe details over Báthory’s leven naar buiten bracht. Deze details worden door verschillende onderzoekers nu gebruikt als bewijs voor een mogelijke samenzwering tegen de hertogin. Sommigen portretteren haar zelfs als ‘arme weduwe’. Ook de Slowaakse regisseur Juraj Jakubisko toont deze kant van de hertogin in zijn film Báthory: Countess of Blood (2008). De film gaat volgens hem ‘lijnrecht tegen de gebruikelijke legende in’.
Samenzwering
Maar anderen, onder wie Bartosiewicz en Thorne, zijn terughoudender. Zij vermoedden dat de misdaden van Báthory werden aangedikt om haar in diskrediet te brengen en er een samenzwering gaande was. Die samenzwering zou op touw zijn gezet door haar familie en leden van het rivaliserende Huis Habsburg, een dynastie die destijds over grote delen van Europa heerste, waaronder Oostenrijk en het westen van Hongarije.
De Habsburgse koning Matthias II had enorme schulden bij de Báthory’s en was dus zeer gebaat bij haar ondergang, zegt Bartosiewicz. De koning zag de hertogin ook als een politieke bedreiging, omdat zij mogelijk de pogingen van haar neef Gabriel Báthory om Matthias II van de troon te stoten steunde.
De gevangenschap van de hertogin was volgens Thorne niet alleen gunstig voor haar rivalen, maar ook voor haar directe verwanten. Nadat Báthory onder huisarrest was geplaatst, ontvreemdde een van haar dochters kostbaarheden uit de burcht, terwijl haar schoonzoons nu aanspraak op hun erfenis konden maken voordat de hertogin zou komen te overlijden.
Een vrouwelijke seriemoordenaar
Maar onderzoeker Bledsaw vindt het verhaal over een samenzwering niet overtuigend. Volgens haar erfde de zoon van de hertogin het grondbezit en de schulden toen haar man overleed.
Ondanks de groeiende twijfels over het waarheidsgehalte van de legende rond Báthory, zal het macabere verhaal over de adellijke seriemoordenares niet zomaar verdwijnen, zo stelt linguïst Thorne.
‘Mensen hebben behoefte aan symbolen, iconen en belichamingen van de dramatische gebeurtenissen die ons leven vormgeven. En of we het nu toegeven of niet, we worden gefascineerd door verhalen over uitspattingen van mensen die te ver gingen,’ zegt hij. ‘Er zijn meer dan genoeg mannen die spectaculaire wandaden hebben begaan, maar er zijn maar heel weinig vrouwelijke slechteriken. Dat hiaat wordt door Báthory opgevuld.’
De Australische journalist en fotograaf Ronan O’Connell woont afwisselend in Ierland, Thailand en West-Australië.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com.
