Elk kind kan je vertellen waar de Kerstman woont: op de Noordpool. Maar zijn reis door de geschiedenis is nog veel langer dan zijn jaarlijkse vlucht rond de wereld in één nacht. Waar komt het verhaal rond de Kerstman vandaan?
Oorsprong van de Kerstman
In de derde en vierde eeuw n.C. leefde er in het hedendaagse Turkije een Griekse bisschop die Nicolaas heette. Volgens een legende wist deze heiligman drie vermoorde jongetjes weer tot leven te wekken. ‘Het is een van de wonderen die hem tot beschermheilige van alle kinderen maakte,’ zegt historicus Gerry Bowler, die zich verdiepte in de geschiedenis van de Kerstman.
Tussen 1200 en 1500 was Sint-Nicolaas (Sinterklaas) dé heilige die geschenken kwam brengen. Zijn feest werd gevierd op 6 december, de vermoedelijke sterfdag van de bisschop. Het uiterlijk van de goedheiligman was gebaseerd op dat van oude Europese goden, zoals de Romeinse Saturnus of de Scandinavische Odin.
Leestip: Waar komt Tweede Kerstdag vandaan?
Maar na de protestantse Reformatie raakten katholieke heiligen als Nicolaas in grote delen van Noord-Europa uit de gratie. ‘Dat leidde tot problemen,’ zegt Bowler. ‘Want wie moest nu de cadeautjes komen brengen?’
In veel gevallen werd die taak overgenomen door het kindje Jezus en werd de feestdag van Sinterklaas verplaatst van 6 december naar Kerstmis. ‘Vaak werd hij bijgestaan door een helper die de pakjes droeg en stoute kinderen bang maakte – iets wat niet goed zou passen bij het imago van Jezus,’ zegt Bowler.
Sommige van deze enge volksfiguren, vooral in Duitsland, waren weer gebaseerd op de oude Sint-Nicolaas, die nu niet langer als heilige maar als dreigende helper optrad: als Ru Klaus (‘ruwe Nicolaas’), Aschenklas (‘As-Nicolaas’) en Pelznickel (‘Bont-Nikolaas’). Deze figuren zagen er streng op toe dat kinderen zich goed gedroegen en straften stoute kinderen met zweepslagen of ontvoering.
Een Amerikaanse Sinterklaas
In Nederland en België weigerden kinderen en gezinnen om de oude Sint-Nicolaas op te geven. Zij brachten hun ‘Sinterklaas’ mee naar de koloniën van de Nieuwe Wereld, waar ook de Duitse volksverhalen over harige en enge cadeautjesbrengers bleven voortleven.
In het vroege koloniale Amerika leek Kerstmis maar weinig op het feest zoals dat er nu uitziet. ‘Kerstmis was een soort woeste en plaatselijke braderie in de openlucht, vaak verstoord door alcohol en vechtpartijen,’ zei Bowler. ‘En er was al helemaal geen magische figuur die geschenken kwam brengen.’
Leestip: De kerstster boven Betlehem was geen echte ster. Wat dan wel?
Aan het begin van de negentiende eeuw veranderde dat, dankzij een aantal Amerikaanse dichters en schrijvers die van Kerstmis weer een familieaangelegenheid wilden maken. Dat deden ze door de oude Sint-Nicolaas nieuw leven in te blazen.
In 1809 werd in het boek Knickerbocker’s History of New York van Washington Irving een pijprokende Nicolaas opgevoerd, die in een vliegende koets over de daken vloog. In 1821 werd het moderne beeld van de Kerstman verder gevormd door het anonieme geïllustreerde gedicht De kindervriend, waarin Sint-Nicolaas met Kerstmis werd verbonden.
Ongepaste onderbroek
Volgens Bowler ontstond pas aan het einde van de negentiende eeuw het bekende beeld van de volwassen man in het rode pak die vanaf zijn basis op de Noordpool in een rendierslee de hele wereld overvliegt. Tot die tijd werd hij op verschillende manieren uitgebeeld in een variatie van outfits en vermommingen.
Leestip: Waar komt onze kerstboomtraditie vandaan?
Het vrolijke, bolle grootvadergezicht van deze Santa was grotendeels het werk van Thomas Nast (zie de foto onderaan), een van de grootste cartoonisten van de VS in de gouden tijd van de politieke spotprent. ‘Maar Nast schetste Santa als iemand die half zo groot was als een volwassene,’ vertelt Bowler, ‘en naar mijn gevoel in een nogal ongepaste onderbroek met lange pijpen.’
Nadat het beeld van de Noord-Amerikaanse Santa Claus eenmaal was ingeburgerd, reisde hij weer terug naar Europa, waar hij plaatselijke namen aannam, van Père Noël in Frankrijk tot Father Christmas in Groot-Brittannië en de Kerstman in Nederland en Vlaanderen.
Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!
