De hermelijn (Mustela erminea) ziet er schattig uit, maar schijn bedriegt. Deze marterachtige houdt van stelen en is een echt roofdier. Hij verdedigt zijn terrein met indringende geuren en schelle geluiden. Het dier komt op veel plekken op het noordelijk halfrond voor, van Noord-Amerika tot Azië, maar was zijn leven op veel plekken niet zeker.
Koningsmantel van hermelijn
In regio’s met koude winters werpt de hermelijn zijn bruine vacht af om er een zijdezacht wit bontje voor terug te krijgen. Deze sneeuwvacht was erg in trek bij de Europese adel. Je vindt hem afgebeeld in familiewapens of verwerkt in chique mantels. Het is niet duidelijk hoelang de Europese royals al hermelijn dragen, maar het gebruik gaat zeker terug tot de Middeleeuwen. Toen kon je je als koning of koningin niet vertonen zonder bontmantel.
Het bontje was populair, maar wel moeilijk te verkrijgen. Daardoor werd het product alleen maar gewilder, zegt kunsthistoricus Jacqueline Musacchio van Wellesley University (VS). ‘Je moest ervoor jagen en vallen zetten in de verste uithoeken van Azië en Europa. Dat maakte het bont erg duur,’ aldus Musacchio. ‘En het zijn vrij kleine dieren, dus je hebt er aardig wat van nodig als je hun bont in mantels en jassen wil verwerken.’
Hermelijn als zwangerschapsbeschermer
Behalve op mantels is de vacht ook veelvuldig te zien in kunst uit de Renaissance, zelfs nadat de voorraad drastisch afnam in de zestiende eeuw. Dat kwam omdat de stad Constantinopel, dé handelslocatie voor wit hermelijnbont, door de Ottomanen werd veroverd. Maar waarom bleef de vacht zo’n populair attribuut op schilderijen? Dat heeft volgens Musacchio te maken met de symbolische betekenis van de hermelijn: het dier zou bescherming bieden tijdens de zwangerschap en bevalling.
Neem het beroemde schilderij De dame met de hermelijn van Leonardo da Vinci, te zien op de afbeelding onderaan. Daarop is edelvrouw Cecilia Gallerani te zien met een witte wezel in haar armen. ‘Met een krachtige kaak, niet-intrekbare klauwen en penetrante geur was de hermelijn niet bepaald geschikt als huisdier voor edelvrouwen,’ schrijft Musacchio. Ze gelooft dat de aanwezigheid van het schootdier te maken had met een mogelijke zwangerschap van Gallerani.
Er ging destijds een mythe rond dat hermelijnen bevrucht raakten via hun oor en bevielen via hun mond, of andersom. Dat zou verklaren waarom het dier in veel vrouwelijke portretten is terug te zien. Een zwangerschap en bevalling was in de tijd van de Renaissance een risicovolle onderneming, dus een beetje hulp van boven was welkom. Daarom droegen vrouwen van hoge rang vaak metalen hermelijnkopjes rond hun middel, evenals prijzige hermelijnen bontjes.
Wordt hermelijnbont nog steeds gedragen?
De marterachtige als modieus vruchtbaarheidssymbool raakte uit de mode, maar in koninklijke kringen kun je er nog steeds mee worden gezien. Mantels en jurken afgewerkt met hermelijnbont blijven een absolute must-have voor ceremoniële plechtigheden. Onder meer de staatshoofden van Frankrijk, Engeland, Zweden en ook Nederland hebben een koningsmantel mét hermelijnen afwerking. Koning Willem-Alexander droeg hem tijdens zijn kroning in 2013. De Belgen hebben mantel noch kroon.
‘Het is opvallend dat in dergelijke kleding nog steeds hermelijnbont is verwerkt, of in ieder geval iets dat erop lijkt’, vertelt Musacchio. Zelfs Charles III van Engeland, een bekend voorvechter van het milieu, liet zich tijdens zijn kroning verleiden een hermelijnen mantel te dragen. Zijn keuze werd uitgelegd als een ‘duurzame’ zet. De mantel was immers gemaakt voor zijn grootvader, George VI. Met zijn keuze bewees hij dat zelfs een koning zich niet te goed voelt voor een modebewust tweedehandsje.
