Uit het afwisselende landschap van voormalig Joegoslavië rijzen honderden vreemde, futuristische monumenten op die er niet thuis lijken te horen. Het zijn spookachtige restanten van een land dat niet meer bestaat. Verspreid door het land, van het hedendaagse Kroatië en Slovenië aan de Adriatische kust, over de scherpe pieken van Montenegro en Bosnië-Herzegovina, en naar beneden aflopend tot in Servië en Macedonië, staan robuuste, abstracte kunstwerken. Ze zijn in de jaren zestig en zeventig van de negentiende eeuw gebouwd om de idealen en waarden van het voormalige land onder de bevolking te verspreiden.
Om erachter te komen of deze overblijfselen van het verleden tegenwoordig nog van betekenis zijn, reisde fotograaf Sylvain Heraud naar de verschillende republieken die zijn ontstaan na het uiteenvallen van Joegoslavië in de jaren negentig. “Met mijn werk probeer ik de monumenten uit te lichten en stel ik de vraag of hun boodschap de tand des tijds heeft doorstaan”, verklaart Heraud.
In Joegoslavië keek men naar het westerse modernisme voor inspiratie. Dit leverde monumenten met een unieke stijl op, die enorm verschilde van de typische kunstwerken in buurlanden met een sovjetregime. Joegoslavië week dan ook af van de norm. Het was een socialistische staat die vrij reizen naar het Westen toestond en zelfontplooiing bevorderde, in tegenstelling tot de repressieve Sovjet-Unie. Machthebbers over de hele wereld bouwen monumenten op belangrijke openbare plekken om op een toegankelijke manier een specifiek verhaal aan de passerende menigte te vertellen. De verschillende symbolen in monumentale kunst weerspiegelen de kenmerken van de vroegere of huidige regimes en laten de verschillende periodes in de geschiedenis van een plek zien. Je moet er aandacht voor hebben, maar het is zichtbaar voor iedereen.
De stoere, betonnen creaties zijn zowel fysiek als conceptueel zwaargewichten. Ze maken een sterke visuele indruk op plekken waar tijdens de Tweede Wereldoorlog onvoorstelbare tragedies hebben plaatsgevonden. De multiculturele samenleving van Joegoslavië werd vanaf het einde van de oorlog tot aan zijn dood in 1980 geleid door de revolutionaire president Josip Broz Tito. Hij probeerde sluimerende vijandigheden die achterbleven na de oorlog te onderdrukken. Met de monumenten wilde hij laten zien dat de oorlog de basis vormde voor het bestaan van Joegoslavië zoals het er destijds uitzag, zonder binnen de veelzijdige gemeenschap de ene bevolkingsgroep boven de andere te stellen. Het was de bedoeling dat deze monumenten tezamen een bindend element vormden, om alle inwoners met het prachtige land Joegoslavië te verenigen.
Heraud heeft de verschillende monumenten op exact dezelfde manier in de avond gefotografeerd om hun onderlinge samenhang te benadrukken. “Ik wilde geen aandacht schenken aan omvang en grootte en de focus leggen op de monumenten zelf, op de symbolen die ze zijn. Ik had lampen meegenomen [om elke plek te verlichten], en het witte licht stelde me in staat objectief te blijven. Toch is de groene omgeving (de bomen) op elke foto aanwezig en vormt een rode draad.”
Het is geen versimpelde weergave. De fotoserie van Heraud geeft het unieke aspect van elk monument weer. Hoezeer Tito het ook probeerde, de positie van de regio op het snijpunt van grote machten maakt het moeilijk de geschiedenis in één verhaal te vangen. Na zijn overlijden in 1980 zorgden politieke omwentelingen en onopgeloste problemen tussen de bevolkingsgroepen voor felle etnische oorlogen en uiteindelijk de verwoesting van het land.
Deze conceptuele monumenten, oorspronkelijk bedoeld om een utopische toekomst in te leiden, blijven bestaan. Er zijn mensen die ze beschouwen als aandenken aan betere tijden, anderen vinden ze eerder pijnlijke herinneringen aan een afschuwelijk verleden. Dat is ook de reden dat deze monumenten in verschillende staten van verval verkeren. Soms zijn er beheerders aanwezig en zijn ze kleine musea geworden. Soms liggen ze compleet in puin.
Deze ongelofelijke herdenkingsplaatsen geven bezoekers een blik in de opmerkelijke geschiedenis van het voormalige Joegoslavië. Het kost wat moeite om de ingewikkelde regio te leren kennen, en zeker om de monumenten te vinden, maar het is absoluut de moeite waard. Deze monumenten vormen namelijk de essentie van Joegoslavië.
