Op 31 oktober 1517 publiceerde de tot dan toe onbekende augustijner monnik Maarten Luther zijn beroemde 95 stellingen op de deuren van de slotkapel van Wittenberg, waarin hij felle kritiek uitte op de katholieke kerk. Deze gebeurtenis wordt algemeen beschouwd als het begin van de Reformatie, de beweging die de machtige katholieke kerk spleet en het protestantisme als nieuwe godsdienst in het leven riep. Luthers boodschap vond bij velen in Europa gehoor en door de pas uitgevonden boekdrukkunst werd zijn kritiek op Rome een publieke zaak. De Reformatie gaf Europa een in velerlei opzicht – politiek, cultureel, godsdienstig – nieuw aanzien.
Duitsland viert dit jaar het 500-jarig jubileum van de Reformatie. Naast drie grote nationale tentoonstellingen – in Berlijn, Wittenberg en Eisenach – zijn er tal van plaatselijke musea die het optreden van Luther herdenken. Allereerst natuurlijk in bekende Luthersteden als Eisleben, waar hij werd geboren en stierf; Erfurt, waarin hij zijn vormende jaren in het klooster doorbracht; Eisenach, waar hij op kasteel de Wartbug verbleef toen de keizer hem vogelvrij had verklaard; en natuurlijk Wittenberg, waar hij zijn stellingen aansloeg en hij het grootste deel van zijn leven woonde. Maar ook minder bekende plaatsen uit Luthers leven herdenken de Reformatie, zoals Mansfeld, waar hij zijn jeugd doorbracht, en Torgau, waar de keurvorsten van Saksen, de begunstigers van de Reformatie, resideerden en waar Luthers vrouw Katharina van Bora triest aan haar einde kwam.
Op veel plekken in Duitsland zijn de sporen van Luther te volgen. Luther en de Reformatie gelden als belangrijk cultureel erfgoed voor Duitsland. Maar het is zeker niet het enige religieuze erfgoed dat het land te bieden heeft. Alleen al van de 42 Unesco-werelderfgoedsites die Duitsland rijk is, hebben er maar liefst 13 een religieuze achtergrond.
Religieus erfgoed
De meest bezochte bezienswaardigheid is de Dom van Keulen, maar ook de Dom van Aken mag er zijn, de eerste kathedraal die in het noorden van Europa werd gebouwd, in een stad die nog altijd de geest van Karel de Grote en de Europese gedachte ademt. Sinds 1950 wordt hier de Karelsprijs uitgereikt aan personen die zich verdienstelijk maken voor de Europese eenwording. Veel gelovigen trekken jaarlijks ook naar het Beierse plaatsje Steingaden, voor een bezoek aan de in 1754 geopende Wieskirche, volgens Unesco een van de mooiste rococokerken ter wereld. Verhalen over wonderbaarlijke genezingen aan de voet van een Christusbeeld intrigeren nog altijd veel gelovigen.
Duitsland telt ruim 3000 kloosters, waarvan een groot aantal de deuren openstelt voor bezoekers die op zoek zijn naar rust, zichzelf of God. Het best bewaarde kloostercomplex ten noorden van de Alpen, Maulbron, ligt tussen Karlsruhe en Pforzheim in de deelstaat Baden-Württemberg. Dit Romaanse klooster, dat sinds 1993 op Unesco’s werelderfgoedlijst prijkt, biedt een authentiek beeld van het leven dat de cisterciënzer monniken hier in de Middeleeuwen leidden. Een ander bijzonder voorbeeld is klooster Eberbach, dat grote bekendheid verwierf als Duitslands grootse wijnproducent. Een aantal Franse monniken introduceerde de druif 800 jaar geleden in deze contreien. Dertig jaar geleden werd hier de film In the Name of the Rose opgenomen, naar de roman van Umberto Eco.
Springlevende tradities
Aan het einde van het jaar staat Duitsland in het teken van een belangrijke en gezellige traditie, de kerstmarkt. In sommige delen is daarbij een voorname rol weggelegd voor het Christkind, een protestantse reactie op de katholieke figuur Nikolaus. Maar ook in het voorjaar, rond Pasen, vinden talloze markten plaats waar christelijke tradities nog springlevend zijn.
Met Pasen trekken de vrouwen door de straten om passieliederen te zingen, bij de katholieke minderheid stijgen de mannen te paard om met kruis, Christusbeeld en kerkwimpels luid zingend naar de buurdorpen te trekken. Ook met Pinksteren zijn er vele processies, zoals in het Beierse Bad Kötzting, waar prachtig uitgedoste ruiters en bont versierde paarden door het Zellertal rijden, aangevoerd door de Bisschop van Regenbsurg.
Heilige muziek
Spreek je over religie in Duitsland, dan spreek je over kerkmuziek. Singen und sagen, met dit motto uit een van zijn liederen kende Maarten Luther voor de eerste keer in de kerkelijke geschiedenis de muziek eenzelfde gewicht toe als de theologie. Hoe zeer beide met elkaar te maken hebben, wordt duidelijk in Leipzig waar het Thomanerkoor kan bogen op een geschiedenis van meer dan 800 jaar. De beroemdste leider van het koor was niemand minder dan Johann Sebastian Bach, in 27 jaar onderwees hij zo’n 300 knapen. Minstens zo beroemd is het eveneens acht eeuwen oude Dresdner Kreuzchor, een prestigieus jongenskoor dat beroemde zangers voortbracht als Theo Adam en René Pape. Het koor heeft zijn naam te danken aan de Kreuzkirche in Dresden, waar het op zaterdag altijd nog meewerkt aan de avonddienst.
Naar buiten
Religieus reizen blijft in Duitsland niet beperkt tot bezoekjes aan museum, klooster of kerstmarkt. Als wandelparadijs biedt het lange pelgrimstochten, die je leven kunnen verrijken. In Duitsland vind je verschillende Jacobspaden, zoals de Via Baltica, een verbinding van de westgrens van Polen die via vijf Duitse deelstaten naar Santiago de Compostela voert. Van de Dom van Speyer loopt een prachtig deel van het zuidelijke Jacobspad door de heuvels van de Palts naar het Saarland waar het Duitse stuk van de route eindigt bij de Franse grens. Of spring op de fiets, en volg de Benedictusroute, een pelgrimfietstocht die begint en eindigt in het bedevaartsplaatsje Altötting.
Wie Luther werkelijk wil doorgronden, treedt in het spoor van de hervormer tijdens een pelgrimstocht door het dunbevolkte landschap van Oost-Duitsland. Wandel (delen van) de Lutherroute die historische Lutherplaatsen en steden als Leipzig en Wittenberg met elkaar verbindt. Het Lutherpad voert over meer dan 1800 kilometer door de deelstaten Thüringen, Saksen-Anhalt en Saksen.
Op zoek naar inspiratie voor een cultuurreis naar Duitsland? Klik hier.
