Joden en Tsjechië vormden eeuwenlang een vreedzame combinatie. Het eerste geschreven bewijs dat er een Joodse gemeenschap in de regio’s Bohemen en Moravië (het tegenwoordige Tsjechië) woonde, stamt al uit de tiende eeuw. De Joodse wijk in Praag is een tastbare herinnering aan de aanwezigheid van Joden in Tsjechië. Wat is er allemaal te zien in deze buurt?
Joden vestigen zich in Praag
In de Middeleeuwen woonden er twee Joodse gemeenschappen nabij Praag: een rondom de Oudnieuwe Synagoge, de ander rondom de Spaanse Synagoge. Langzaam maar zeker raakten ze met elkaar vermengd en ze vormden een Joods getto, een afgesloten stadswijk waar alleen Joden woonden.
Geloofsruzies en antisemitisme vierden hoogtij in Europa, maar keizer Jozef II van het Heilige Roomse Rijk (1741-’92) probeerde daar iets aan te doen. Hij vaardigde in 1781 het ‘Tolerantie-edict’ uit. Daarin stond dat het protestantse en orthodoxe geloof getolereerd moesten worden, ondanks dat het katholicisme de staatsgodsdienst was. In 1782 kregen Joden dezelfde rechten. Dit stukje geschiedenis zie je nog steeds terug in de naam die de Joodse wijk in Praag in 1850 kreeg: Josefov (Jozefstad).
Het was het begin van meer bewegingsvrijheid voor de Tsjechische Joden. Er kwam een nieuwe grondwet in 1848 die hen volledige vrijheid gaf. De culturele en handelssector bloeide op. Zelfs Albert Einstein, ook een Jood, woonde vanaf 1911 een jaar in Praag. Daar legde hij naar eigen zeggen de basis voor zijn wereldberoemde algemene relativiteitstheorie.
Bezienswaardigheden in de Joodse wijk
Rond 1850 werd de Joodse wijk in Praag volledig vernieuwd, maar de belangrijke Joodse gebouwen bleven staan. Er valt dan ook genoeg te zien. We noemden de Oudnieuwe Synagoge (1275) al even, de oudste synagoge van Europa die nog steeds in gebruik is. Vlak ernaast vindt je het Joodse stadhuis, dat is helaas gesloten voor het publiek. Kijk wel even naar de twee klokken. Als je goed kijkt zie je er één met Romeinse cijfers en één met Hebreeuwse getallen.
In totaal zijn er zes synagogen in de Joodse wijk, allemaal met een eigen verhaal. Als je van gouden decoraties houdt, dan moet je zeker naar binnen bij de Spaanse Synagoge (zie de foto onderaan). Daar springt het edelmetaal direct in het oog. Sowieso is de Joodse wijk een architectonisch hoogstandje, dus neem zeker je camera mee (maar maak geen foto’s op plekken waar dit niet is toegestaan).
De Oude Joodse Begraafplaats is ook een bekende bezienswaardigheid in Praag. Omdat het jodendom voorschrijft dat Joden na de dood niet mogen worden verplaatst, wordt de begraafplaats regelmatig opnieuw met aarde bedekt om plaats te maken voor een nieuw graf. Op sommige plekken liggen er wel twintig lagen op elkaar en de stenen staan kriskras door elkaar.
Hoeveel Joden wonen er nu nog in Praag?
Hoewel Joden in Tsjechië in de Tweede Wereldoorlog relatief lang als gelijkwaardige burgers werden behandeld, ontkwamen ook zij niet aan de gruwelen van de Holocaust. Rond 1930 woonden er nog zo’n 120.000 Joden in het deel dat nu Tsjechië heet. Daarvan woonden er zo’n 35.000 in Praag. Na 1933 steeg het aantal Joden in de regio alleen maar, omdat veel Joden het groeiende antisemitisme elders probeerden te ontvluchten. Op het hoogtepunt woonden er 56.000 Joden in Praag.
Tussen oktober 1941 en maart 1945 werden 46.067 Joden van Praag naar Theresienstadt overgebracht. In dit reserveringskamp werden Joden overgebracht naar vernietigingskampen, zoals Auschwitz. Zo’n vijfduizend Praagse Joden overleefden de kampen en 227 waren ondergedoken.
Het aantal Joden dat anno 2023 in Praag woont, is niet met volledige zekerheid te zeggen. Volgens de demograaf Sergio DellaPergola woonden er in 2018 in heel Tsjechië nog maar 3900 Joden, waarvan de meerderheid in Praag. Maar de officiële census telde maar 1474 Joden in Tsjechië. Al komt dat waarschijnlijk omdat veel Tsjechen de vragen over religie niet invullen. Het werkelijke aantal inwoners met een Joodse achtergrond in Praag ligt waarschijnlijk hoger.
Lees ook: wat is er allemaal te doen in Praag? In welke restaurants van Praag kun je lekker eten? En hoe vier je kerst in Praag?
