Een vrouw van ‘weergaloze schoonheid’, zo werd Cleopatra VII Thea Philopator (69 v.C.-30 v.C.) omschreven door de Romeinse geschiedschrijver Cassius Dio. Volgens zijn collega Plutarchus viel het met die schoonheid wel mee, maar was ze wel ontzettend charismatisch.

In middeleeuwse Arabische teksten wordt Cleopatra geprezen om haar intelligentie: ze zou minstens vijf talen hebben gesproken en had onderwijs gehad in onder meer wiskunde, filosofie, astronomie en scheikunde. Toch zou de koningin in de filmwereld vooral worden geportretteerd als slinkse femme fatale.

‘In de twintigste eeuw zijn er precies honderd films gemaakt over Cleopatra,’ zegt historicus Rolf Strootman, onderzoeker aan de Universiteit Utrecht. ‘En slechts vijf over Alexander de Grote. Dat zegt wel iets.’ Discussies over het liefdesleven, de dood en het uiterlijk van Cleopatra VII houden de gemoederen ruim tweeduizend jaar na haar dood nog steeds bezig. Een hoop onduidelijkheden, maar wat weten we écht over deze koningin?

Cleopatra VII: strateeg of verleidster?

Cleopatra VII was de laatste heerser van de Ptolemaeën, een koninklijke dynastie uit Macedonië die na Alexander de Grote regeerde over onder meer Egypte, zegt Strootman. ‘Ze heeft geprobeerd haar koninkrijk uit te bouwen tot een machtig imperium dat zich uitstrekte over grote delen van het Middellandse Zeegebied en Afrika. Ze wist dat ze daarvoor met Romeinen moest samenwerken – en dat heeft ze een tijdlang met behoorlijk veel succes gedaan.’

Cleopatra ging een bondgenootschap aan met de Romeinse keizer Julius Caesar en later met de Romeinse politicus Marcus Antonius. In films en boeken worden deze relaties vaak afgebeeld als gepassioneerde verhoudingen waarbij Cleopatra haar lichaam strategisch inzette. Zo is er een verhaal dat ze zich, opgerold in een tapijt, het paleis van Caesar zou hebben binnengesmokkeld om hem te verleiden.

‘Dat verhaal is vrijwel zeker historisch incorrect,’ zegt Strootman. Volgens hem zouden de relaties van Cleopatra net zo goed strategische coalities kunnen zijn geweest. ‘Mogelijk was het een soort contract, zoals dat gold voor veel koninklijke huwelijken in die tijd.’

Slachtoffer van een Romeinse lastercampagne

Hoe komt het dat zo veel van de verhalen over Cleopatra VII niet kloppen? Na haar zelfdoding – waaraan hoogstwaarschijnlijk géén slang te pas kwam – werd een lastercampagne op poten gezet door Octavianus (de latere keizer Augustus), die Cleopatra en Marcus Antonius had verslagen tijdens de Romeinse burgeroorlogen.

‘In Romeinse bronnen van na haar dood wordt ze afgebeeld als de serpent van de Nijl, een wrede verleidster die Rome ten onder wil brengen,’ zegt Strootman. ‘Er werden allerlei stereotypen op haar geprojecteerd, en dat beeld is in westerse weergaven van haar overgenomen.’

Zijn er ook historische bronnen die een ander beeld schetsen? Jazeker. Archeologische resten uit Egypte uit de tijd van Cleopatra VII wekken de indruk dat ze zich bekommerde om haar rijk, zegt Strootman. ‘Er waren bijvoorbeeld veel bouwprojecten, ze probeerde hongersnood tegen te gaan en ze was actief in heel Egypte.’

Graftombe van Cleopatra

Er is absoluut een kans dat nieuwe vondsten in de toekomst zullen bijdragen aan meer kennis over Cleopatra. Documenten van papyrus blijven vaak goed bewaard, benadrukt Strootman, en regelmatig duiken er nieuwe geschriften op uit de tijd dat Cleopatra aan de macht was.

Ook zoeken archeologen nog altijd naar haar graftombe. ‘Waarschijnlijk ligt de graftombe van Cleopatra in of rond Alexandrië,’ zegt hij, maar omdat die stad volledig overbouwd is, kunnen archeologen er moeilijk graven. ‘Wanneer die graftombe wordt gevonden, hebben we een groot succes.’

Hoe zag Cleopatra eruit?

Een van de grootste recente controverses rond Cleopatra draait om haar uiterlijk. De Netflix-serie Queen Cleopatra werd in 2023 bekritiseerd omdat de rol van Cleopatra wordt vertolkt door een zwarte actrice. Eerder werd Hollywood juist vaak beticht van whitewashing, omdat Cleopatra door witte Amerikaanse actrices werd gespeeld.

‘Het debat gaat tegenwoordig veelal over de vraag: van wie is Cleopatra?’ zegt Strootman. ‘Veel Egyptenaren claimen haar als Egyptisch. Vanwege haar Macedonisch-Griekse afkomst valt te beargumenteren dat ze Europees was. Daarnaast zijn er theorieën die haar als zwart-Afrikaans neerzetten. Het eerlijke antwoord is dat we het simpelweg niet weten.’

Nog niet uitgelezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.