In het glooiende landschap van het Engelse graafschap Surrey ligt het plaatsje Runnymede. Op het eerste gezicht lijkt het een gewone weide, omzoomd door oude eiken en elzen, maar wie de plek bezoekt, betreedt heilige grond van de wereldgeschiedenis. Op 15 juni 1215 werd hier een van de beroemdste juridische documenten ooit ondertekend: de Magna Carta.

Grote Oorkonde van de Vrijheid

De Magna Carta Libertatum, Latijn voor ‘Grote Oorkonde van de Vrijheid’, is een leenovereenkomst die werd opgesteld als een oplossing voor een conflict tussen koning Jan zonder Land en een groep opstandige Engelse baronnen. Militaire nederlagen in Frankrijk hadden Engeland in diepe schulden gestort en de koning dwong hoge belastingen af van zijn onderdanen.

Voor de baronnen was de maat vol. Ze kwamen in opstand, riepen zichzelf uit tot leger van God en marcheerden Londen binnen. Koning Jan zag geen andere uitweg dan het deelnemen aan vredesonderhandelingen. Op 15 juni 1215 ontmoette de koning de opstandelingen en ondertekenden beide partijen de overeenkomst die later de Magna Carta zou worden genoemd.

Wat staat er in de Magna Carta?

Wie de Magna Carta vandaag de dag probeert te lezen, zal zich flink wat middeleeuwse jargon eigen moeten maken. De Latijnse tekst bevat een lijst van 63 bepalingen die de rechten en plichten van de koning en adel vastlegden. De meeste van deze artikelen waren concreet en technisch van aard. Ze gingen bijvoorbeeld over tolgelden, erfrecht en schulden.

Leestip: Wat waren de populairste huisdieren in de Middeleeuwen?

Sommige clausules spraken meer tot de verbeelding. De beroemdste, artikel 39, zou later wereldwijd worden aangehaald als hét symbool van vrijheid en rechtvaardigheid: ‘Geen vrij man zal worden gevangengezet, verbannen, onteigend of op enige andere wijze gestraft zonder een eerlijk proces en het oordeel van zijn gelijken volgens de wet van het land.’

Met die woorden was een revolutionair principe geboren: niemand, zelfs niet een koning, staat boven de wet.

Ongeldig verklaard

Wat de Magna Carta uniek maakt, is niet zozeer de originele tekst, maar vooral het idee dat uit het document voortkwam. Hoewel de overeenkomst in eerste instantie bedoeld was om de belangen van een kleine groep adellijke heren te beschermen, groeide het handvest uit tot hét fundament van constitutionele vrijheid.

Dat gebeurde echter niet zonder slag of stoot. Slechts tien weken na de ondertekening van de Magna Carta verklaarde paus Innocentius III het document, op verzoek van koning Jan, ongeldig. Engeland gleed opnieuw af in burgeroorlog. Zo’n tien jaar later, onder de minderjarige koning Hendrik III, werd de Magna Carta opnieuw uitgegeven, weliswaar in aangepaste vorm.

Wereldwijde invloed Magna Carta

In de daaropvolgende eeuwen begonnen de ideeën die in de Magna Carta besloten lagen wortel te schieten in de Engelse samenleving. Keer op keer werd het document door vorsten aangehaald als symbool van wettelijkheid tegenover koninklijke willekeur.

In de zeventiende eeuw, tijdens de Engelse Burgeroorlog, grepen denkers en politici – onder wie de invloedrijke Engelse jurist Edward Coke – terug op de Magna Carta om het absolutisme van koning Karel I aan te vechten. Het debat dat hieruit voortkwam, leidde tot revolutionaire ideeën over volkssoevereiniteit, beperkte monarchie en mensenrechten.

Leestip: 6 middeleeuwse uitvindingen die nog steeds in gebruik zijn

Ook aan de overkant van de Atlantische Oceaan vond het document gehoor. In de Amerikaanse koloniën verwezen de opstandige Amerikanen naar de Magna Carta als inspiratiebron tijdens hun strijd tegen de Britse Kroon. Het document werd de belangrijkste inspiratiebron voor de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring die in 1776 werd aangenomen.

Symbool voor mensenrechten

Van de originele Magna Carta uit 1215 zijn vier exemplaren bewaard gebleven. Ze worden allemaal bewaard in Britse archieven en kathedralen. De Latijnse letters, geschreven op perkament met ijzergallusinkt, zijn deels vervaagd door de tand des tijds, maar hun betekenis is nog springlevend. De Magna Carta is een wereldwijd symbool geworden voor mensenrechten, democratie, rechtspraak en vrijheid van meningsuiting.

Wie nu door de weiden van Runnymede wandelt, vindt er een monument, opgericht in 1957 door de Amerikaanse Orde van Advocaten, ter ere van de Magna Carta. Op de granieten pilaar staat gebeiteld: ‘To commemorate Magna Carta, symbol of freedom under law.’

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!