Vlak na de bevalling is Lorene samen met een groot aantal andere patiënten op de gang gezet om daar te wachten op verdere hulp. De Vlaamse fotograaf Isabel Corthier, die Lorene sinds het einde van haar zwangerschap volgde na hun ontmoeting in een vrouwenkliniek in Palawan, vraagt of ze een foto mag maken van het jonge gezin. Het stel kijkt wat beschaamd om zich heen. ‘Hier liever niet,’ zeggen ze bijna fluisterend. Corthier richt zich met haar fotografie op vooroordelen en stigmatisering in samenlevingen overal ter wereld. In 2016 bezocht ze voor het eerst de Filipijnen, waar ze in opdracht van een ngo armoedebestrijding en landbouwontwikkeling in beeld bracht.
Na afloop wees een medewerker van de ngo Corthier op een probleem dat volgens haar hier opmerkelijk groot is: de Filipijnen is na Laos het land met de meeste tienerzwangerschappen in Zuidoost-Azië. Volgens de Commission on Population and Development (POPCOM), een overheidscommissie gericht op gezinsplanning, kregen in 2020 56.428 tienermeisjes een baby.
Na thuiskomst liet het onderwerp Corthier niet meer los en probeerde ze meer informatie te verkrijgen. Nadat de Filipijnse regering het groeiende probleem in augustus 2019 tot noodsituatie had bestempeld, besloot Corthier terug te keren naar de Filipijnen om haar lens te richten op meiden die al op jonge leeftijd moeder zijn of worden.
In februari 2020, net wanneer COVID-19 de kop opsteekt, begint ze haar rondreis in Palawan, een arme regio met een van de hoogste percentages tienerzwangerschappen in het land. Een op de vijf meisjes onder de achttien wordt hier zwanger. Het jongste meisje dat hier een kind heeft gebaard, was zelf tien jaar oud. ‘Genoeg redenen om mijn onderzoek hier te starten,’ vertelt Corthier.
Algauw komt ze in contact met Roots of Health (ROH), een ngo in Palawan die al elf jaar prenatale zorg verstrekt en seksuele voorlichting geeft aan jongeren door het hele land. Marcus Swaenepoel, adjunct-directeur van ROH, legt aan Corthier uit dat er onder jongeren in de Filipijnen een groot gebrek aan informatie is over seks, zwangerschap en alles wat ermee te maken heeft. ‘En als ze dan iets te horen krijgen, is het vaak de verkeerde informatie,’ zegt hij. ‘Zo bestaan er veel mythes: vluchtig op en neer springen zou zwangerschappen voorkomen, en door bleek te drinken zou je soa’s kunnen voorkomen.’ In Palawan bijvoorbeeld sprong een meisje van het dak van haar huis elke keer nadat ze seks had gehad met haar vriend, omdat ze dacht dat ze dan niet zwanger kon worden.
‘Er wordt nauwelijks gepraat over seks, niet door ouders en niet op school,’ vertelt Amina Evangelista, oprichter en uitvoerend directeur van ROH. ‘Daar rust een enorm taboe op.’ Het geloof speelt daarin een grote rol. Naar schat ting is ruim tachtig procent van de bevolking katholiek. Daarmee is de Filipijnen na Brazilië en Mexico het grootste katholieke land ter wereld. Pogingen om seks bespreekbaar te maken, stuiten vaak op verzet.
De Responsible Parent hood and Reproductive Health Act, in 2012 inge voerd om anticonceptie, seksuele voorlichting en zorg voor moeders te garanderen, werd zo hard bevochten door de katholieke kerk dat het veertien jaar duurde voordat de wet werd aange nomen, en maatregelen werden deels geschrapt. ‘Seks voor het huwelijk is verboden volgens het geloof, en de algemene angst is: als we jonge ren erover vertellen, willen ze meteen allemaal seks hebben!’ zegt Evangelista. ‘Maar ze zijn vaak toch wel nieuwsgierig: zo gaan er op school usb sticks rond met pornovideo’s en wordt er gebruikgemaakt van datingapps als Tinder. Deze geven meestal een verkeerd beeld van wat seks is, en leggen vaak ook geen verband met liefde en het verwekken van kinderen.’
In de Filipijnen mochten volwassenen tot begin dit jaar wettelijk seks hebben met kinderen vanaf twaalf jaar, op voorwaarde dat het kind toestemming geeft. ‘Maar zij weten op zo’n jonge leeftijd nog niet waar ze mee instemmen,’ vertelt Corthier. ‘Als een kind niet weet wat seks is of er een vertekend beeld van heeft, kan het ook de mogelijke gevolgen ervan niet begrijpen.’
In maart verhoogde de toenmalige president Rodrigo Duterte de leeftijd naar zestien jaar. Onder de zestien mogen tieners seks hebben met iemand met maximaal drie jaar leeftijds verschil, op voorwaarde dat er geen sprake is van misbruik (in 2015 bleek uit onderzoek van Unicef dat zeven op de tien slachtoffers van sek sueel misbruik in de Filipijnen kind is). Maar nog steeds geldt: mochten jongeren al kennis hebben van anticonceptie en voorbehoedsmiddelen en daarvan gebruik willen maken, dan hebben ze tot hun achttiende schriftelijke toestemming van hun ouders nodig.
Het gebrek aan betrouwbare informatie en toegang tot anticonceptie heeft er in sommige gevallen toe geleid dat meisjes zich er niet van bewust waren dat seks kan leiden tot zwanger schap. ‘Een aantal van hen kwam daar pas achter toen ze al zwanger waren,’ zegt Corthier.
Neem Andrea uit Manilla. Ze werd op haar elfde zwanger van een 32 -jarige man na een feestje waarbij ze dronken was geworden. ‘Ik weet niet of hij mij leuk vond, ik denk dat hij het voor de lol deed,’ vertelt Andrea aan Corthier. Het was voor haar niet de eerste keer dat ze seks had, en ze had weleens gehoord over anticonceptie, maar dacht dat dit voor vrouwen was die al een kind hebben. ‘Ik dacht dat je seks had voor je plezier en de liefde, maar ik wist niet dat je er kinderen van kunt krijgen. Ik zou willen dat ik had geweten dat ik de zwangerschap had kunnen voorkomen.’
Of neem de vijftienjarige Lorene, die Corthier ontmoette in de kliniek van ROH in Puerto Princesa toen ze op het punt stond een kind te krijgen met haar vriendje van zeventien. Lorene vertelde dat ze er nog helemaal niet klaar voor was en ze school zou moeten verlaten. Zwangere meisjes zijn vaak niet meer welkom. ‘Maar abor tus was geen optie,’ aldus Lorene.
In het katholieke land is abortus bij wet verboden. Maar dat betekent niet dat het in de praktijk niet gebeurt: meisjes uit rijkere gezinnen vliegen soms naar Hongkong of Singapore, waar abortus wel legaal is. Voor meisjes uit een armer milieu is alleen illegale abortus een optie, maar daaraan zijn veel risico’s verbonden: het vormt een gevaar voor de gezondheid en wie wordt betrapt, wordt opgepakt. Bovendien wordt het beschouwd als een zonde tegenover God.
De meeste meisjes besluiten daarom hun kind te houden, soms aangemoedigd door hun ouders, die de gezondheid van hun dochter niet in gevaar willen brengen. Maar er zijn ook veel gevallen waarbij zwangere of net bevallen tieners op straat worden gezet omdat de familie zich schaamt voor de buitenwereld. ‘Ze raken in armoede of dak loos,’ zegt Corthier. ‘Of ze gaan bij het gezin van hun vriendje wonen. Maar de vaders zijn niet altijd meer in beeld. ‘They drown in the soup,’ is een Filipijns gezegde als de jongen verdwijnt nadat hij een meisje zwanger heeft gemaakt.’
Corthier zag ook de waarheid van de vrouwen die in hun jonge leven al veel te ver stouwen krijgen. ‘In de Filipijnen maakt men een hoop mee: dan zijn er cyclonen, dan een aardbeving,’ vertelt ze. ‘Toen ik op Mindanao zat, waren er terroristische aanslagen. Er is het ene gevaar na het andere, en er heerst veel armoede. De tienerzwangerschappen brengen soms een hoop ellende met zich mee, maar toch kreeg ik na alle gesprekken met de meisjes het algemene gevoel: we dealen ermee, we gaan verder. Ze zijn nog zo gemotiveerd om ooit terug naar school te gaan, of verder te leren via het Alternative Learning System (ALS), onderwijs op afstand. Ik was daar erg van onder de indruk.’
Met haar fotoserie wil Corthier dan ook het stigma rondom de zwangere meisjes voor het voetlicht brengen. ‘Zij zijn degenen die rondlopen met de bolle buik, die de gezondheidsgevolgen moeten ervaren en vreemd worden aangekeken,’ vertelt ze. ‘Zulke situaties wil ik in mijn werk ver -menselijken. Ik wil laten zien: dit zijn meisjes en jongens die niet goed weten wat seks is, en net als jongeren overal ter wereld nog aan het ontdekken zijn. Het is belangrijk dat mensen de context kennen voordat ze een oordeel vellen.’
In 2020 is het aantal tienerzwangerschappen met dertien procent gedaald ten opzichte van het jaar ervoor als gevolg van de zeer strenge contactmaatregelen tijdens de pandemie. Maar door covid is ook de toegang tot anticonceptie en zorg nóg moeilijker geworden, waardoor de cijfers inmiddels weer oplopen. Experts ver wachten een verdere groei zolang de kern van het probleem niet wordt aangepakt. ‘Duterte heeft al stappen gezet door het aanpakken van tienerzwangerschappen een nationale prioriteit te maken, maar nu hij aan het einde van zijn termijn zit, is het aan zijn opvolger Ferdinand Marcos jr. om dit voort te zetten. Of hij dat gaat doen is nog de vraag.’
Toch probeert ze hoopvol te blijven: ‘De meis jes die ik heb ontmoet, verliezen de hoop zelf ook niet en wilden graag meewerken aan deze serie om meer bewustwording te creëren. Als er meer toegang is tot informatie, dan krijgen jongeren de kans te beslissen over hun eigen toekomst: nu hebben ze niet kunnen kiezen.’
Isabel Corthier is documentair fotograaf. Eerder legde ze vast hoe goedgeklede mannen in townships in Zuid-Afrika jongeren op het rechte pad proberen te krijgen (02-2020). Esmee van Dijk is redacteur bij National Geographic Magazine.
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd in het National Geographic magazine, editie augustus 2022.
