Het is de zomer van 2015. Met een vriend en een klein autootje ben ik op verkenning in de Balkan, een regio waar ik op slag verliefd op word. Wanneer we de Albanese hoofdstad Tirana binnenrollen, is het zo bloedverziekend heet dat mijn schoenzolen haast onder mijn sneakers vandaan smelten.
Voor me ontvouwt zich een stad in verandering. En om die in optima forma te kunnen aanschouwen, heb ik het beste uitzicht van de stad weten te scoren. Na een hachelijke klim over een steile betonnen helling, sta ik boven op een 21 meter hoge kolos in het centrum van de stad: de piramide van Tirana.
De piramide van Tirana: een ode aan de dictatuur
Op dat moment is het brutalistische bouwwerk, zoals je die wel meer tegenkomt in dit deel van Europa, voor veel Albanezen een doorn in het oog. In 1988 wordt het geopend om de drie jaar daarvoor overleden dictator Enver Hoxha te herdenken. De despoot had Albanië jarenlang in zijn greep, bijvoorbeeld door het land hermetisch af te sluiten van de buitenwereld. Paranoïde als hij was, bouwde hij ook nog even 170.000 bunkers. Voor het geval de boze buitenwereld niet langer het hoofd geboden kon worden, zo was het idee.
Maar als Albanië het communisme in 1991 na bijna vijf decennia van zich afschudt, wordt het bizarre bouwwerk een symbool van alles wat de jonge democratie liever achter zich laat. Langzaam raakt de piramide in verval. Kostbare marmeren tegels op het plein ervoor worden geroofd, ruiten sneuvelen, en er gaan stemmen op om de piramide dan maar helemaal af te breken. Hoe mooi zou het zijn om juist op deze symbolische plek een nieuw parlement te bouwen?
Een NAVO-basis in oorlogstijd
In 1999 kunnen die plannen in koelkast. Goede buur Kosovo, waar de grote meerderheid van de bevolking van etnisch Albanese komaf is, verkeert in oorlog met Servië. De Serviërs vinden steun in Rusland, Kosovo zoekt die bij het Westen. Of beter: de NAVO. Om dicht bij het vuur te zitten, neemt de NAVO zijn intrek in het vervallen maar oersterke gebouw in het centrum van Tirana.
Wanneer de oorlog nog datzelfde jaar wordt beslecht in het voordeel van Kosovo met hevige NAVO-bombardementen op de Servische hoofdstad Belgrado, breekt er ook voor Albanië een nieuwe periode aan, en voor Tirana in het bijzonder.
Een kleurrijk symbool van een nieuw Tirana
In 2000 kiezen de Albanezen een kunstschilder als hun nieuwe burgemeester: Edi Rama. De flamboyante dertiger rolt gelijk zijn ambitieuze plannen uit: definitief breken met het grauwe communistische verleden. Letterlijk, want een van zijn eerste wapenfeiten is het overschilderen van de grijze Oostblokflats in vrolijke kleuren. Goedkoop maar effectief.
Tijdens zijn burgemeesterschap, dat tot 2011 zal duren, worden meer esthetische plannen uitgerold, zoals het planten van bomen om de hoofdstad wat meer smoel te geven. Ook na zijn aftreden – Rama schopt het in 2013 tot premier van Albanië – wordt Tirana verder onder handen genomen. Het complete stadscentrum gaat op de schop. En als ik er in 2021 nog eens terugkom, herken ik haast niets meer. Van een grauwe Oostblokstad verandert Tirana in rap tempo in een metropool van mediterrane allure.
De renovatie door een Nederlands architectenbureau
De piramide wordt op dat moment van de buitenwereld afgeschermd door bouwhekken. Daarachter buigt het Rotterdamse architectenbureau MVRDV zich over de renovatie, die in oktober 2023 is afgerond. In en rond de inmiddels blinkend witte piramide zijn tal van kleurrijke gebouwtjes opgetrokken. In ongeveer de helft daarvan heeft non-profitonderwijsinstelling TUMO zijn intrek genomen. Die organisatie biedt gratis naschools onderwijs aan voor twaalf- tot achttienjarigen in onder meer software, muziek en film.
Inmiddels is Tirana’s nieuwste hotspot volledig omarmd door de lokale bevolking en een populaire plek om foto’s te nemen voor op Instagram. Het prachtige uitzicht over de stad is er nog steeds, maar inmiddels hoef je daarvoor geen halsbrekende toeren meer te verrichten: tegenwoordig neem je gewoon de trap.
Bekijk het waanzinnige resultaat van de renovatie hieronder.
