De Romeinse prefect ofwel gouverneur Pontius Pilatus is beroemd geworden als de man die Jezus ter dood veroordeelde. In de vier evangeliën van de Bijbel wordt hij afgeschilderd als een redelijk vreedzame man, die Jezus helemaal niet wil kruisigen. Beroemd is de passage in Matteüs, waarin hij letterlijk zijn handen wast in onschuld.
Maar die versie van zijn karakter strookt niet helemaal met hoe hij in andere bronnen wordt afgeschilderd. Wat weten we over Pontius Pilatus?
Het leven van Pontius Pilatus
Over Pontius Pilatus’ leven voordat hij aan de macht kwam in de Romeinse provincie Judea weten we vrij weinig. Het ligt voor de hand dat hij lid was van de elite en diende in het keizerlijke leger. De rang van prefect is namelijk een militaire titel, die voornamelijk werd gegeven aan mannen uit de ridderorde.
In 26 n.C. werd Pilatus de vijfde gouverneur van Judea. In deze periode was keizer Tiberius aan de macht in het Romeinse Rijk. Pilatus’ zetel bevond zich in de voormalige havenstad Caesarea, dat in de kustregio Sjaron van het huidige Israël ligt. De provincie viel nog maar twintig jaar onder Romeins gezag toen Pilatus de leiding kreeg. Het was een rumoerige plek, waar verschillende volken en stammen samenwoonden. Aan Pilatus de taak om de orde te bewaren.
Pilatus heeft echt bestaan
Dat Pilatus echt bestaan heeft, werd duidelijk in 1961. In het vierde-eeuwse theater in Caesarea vonden archeologen een grote steen (zie afbeelding hieronder), met daarop een groot gedeelte van zijn naam en die van keizer Tiberius. De steen was gebruikt als traptrede, maar moet daarvoor in een ander gebouw hebben gezeten. Sommige historici vermoeden dat het een vuurtoren of tempel was, die Pilatus ter ere van Tiberius had laten bouwen.
Naast dit archeologische bewijs zijn er ook verschillende geschreven bronnen waarin de prefect voorkomt. We noemden de evangeliën al, maar ook de Joodse historici Titus Flavius Josephus (37-100) en Philo van Alexandrië (20 v.C.-50 n.C.) schrijven over hem. Vooral de teksten van Philo van Alexandrië zijn interessant, want hij leefde in dezelfde tijd als Pontius Pilatus. De evangeliën zijn aan het einde van de eerste eeuw geschreven door onbekende auteurs.
Wrede gouverneur of onschuldige man?
De twee historici zijn beduidend harder in hun oordeel dan de vier evangelisten. Met name Philo benadrukt hoe gruwelijk en wreed Pontius Pilatus was. Hij zou mensen ter dood veroordelen zonder proces en ontzettend ijdel zijn.
Toch moet er wel een kanttekening worden geplaatst bij deze karakterbeschrijving, meent Helen Bond, hoogleraar Christian Origins van de University of Edinburgh (VK). Philo schilderde mensen die zich tegen de Joodse wet keerden al snel af als wreed en bruut.
Maar een lieverdje was Pontius Pilatus hoogstwaarschijnlijk niet. Ook Titus Flavius Josephus schrijft dat Pontius Pilatus weinig moeite had om zijn troepen op oproerkraaiers af te sturen. In zijn boek Oude Geschiedenis van de Joden noemt hij een Samaritaanse profeet, die meende dat er heilige vaten van Mozes op de berg Gerizim begraven waren. Deze wilde hij samen met zijn gewapende gevolg opgraven. Pontius Pilatus stuurde zijn cavalerie en infanterie erop af en slachtte bijna iedereen af.
Waarom werd Jezus door Pontius Pilatus ter dood veroordeeld?
Uit meerdere verhalen blijkt dat Pilatus geen moeite had met rebellen het zwijgen op te leggen. Daarom is het onlogisch dat hij last had van zijn geweten tijdens de kruisiging van Jezus, zoals in de evangeliën naar voren komt. Jezus werd door Judas Iskariot verraden als ‘de koning der Joden’, een gevaarlijke titel in de Romeinse tijd. Alleen de keizer werd als absolute heerser gezien. Dat Jezus zichzelf een koning noemde, was voor Pontius Pilatus reden genoeg om hem te laten kruisigen.
Waarom Pilatus dan toch zo onschuldig wordt afgeschilderd? Volgens historicus Helen Bond is dat een later verzinsel van missionarissen om de Romeinse heidenen niet tegen de borst te stoten. Het is makkelijker te slikken dat een Romeinse gouverneur de kruisiging helemaal niet wilde, dan dat hij hem afkondigde.
Daarnaast ontstond er in de eerste eeuw ook steeds meer frictie tussen christenen en Joden. In de evangeliën is iets van die frustratie terug te lezen, door de Joden verantwoordelijk te houden voor Jezus’ dood. Zij waren het die Jezus aan het kruis wilden, niet Pontius Pilatus.
Wat is er met Pilatus gebeurd?
Hoe het af is gelopen met Pontius Pilatus, is onbekend. We weten dat hij na de slachting op de Samaritanen naar Rome wordt gestuurd om verantwoording af te leggen. Dit gebeurt tien jaar na zijn aanstelling als gouverneur van Judea. Volgens historicus Josephus is Caligula op dat moment aan de macht. Maar wat hij met Pontius Pilatus gedaan heeft? Daar is niets over opgeschreven.
Niet van ieder Bijbelfiguur is het bestaan zo zeker als van Pontius Pilatus. Hebben Abraham en Jezus ook echt bestaan?
