Difterie, tetanus, polio. De namen van deze ziekten zullen je ongetwijfeld bekend voorkomen, maar hóe ziek werden mensen er nu eigenlijk van? Sinds het Rijksvaccinatieprogramma in 1957 werd ingesteld in Nederland, zijn veel ernstige infectieziekten uit ons dagelijks leven verdwenen. Maar waartegen vaccineer je je dan eigenlijk?
‘Veel mensen weten niet meer wat voor nare ziekten dit zijn,’ zegt infectioloog en immunoloog Pieter Fraaij. Fraaij werkt bij de afdeling kinderinfectieziekten en immunologie van het Erasmus MC in Rotterdam en ziet geregeld kinderen met bijvoorbeeld kinkhoest op de intensive care. ‘We hebben het hier over ziekten die voor een groot deel uit het collectieve geheugen zijn verdwenen,’ zegt hij, ‘maar als je de complicaties hebt gezien, ga je dat never nooit niet vergeten.’
Difterie
Difterie wordt meestal veroorzaakt door de bacteriën Corynebacterium diphtheriae en Corynebacterium ulcerans. Deze bacteriën produceren een gifstof die onder meer een ontsteking in het hoofd-halsgebied kan veroorzaken, legt Fraaij uit. ‘Eerst krijgt een kind acute keelpijn en wordt benauwd. Tijdens de ziekte kunnen er achter in de keel, de neus of het strottenhoofd een soort blauwgrijze membranen ontstaan. Dat is omdat het weefsel daar doodgaat. In het ergste geval kunnen kinderen door die membranen stikken.’ Daarnaast kan het gif van de difteriebacterie de hartspier aantasten en het zenuwstelsel beschadigen.
‘Van difterie weet echt bijna niemand meer wat het is,’ zegt Fraaij, ‘en dat terwijl het een heel naar ziektebeeld geeft. Zoek het maar eens op. Je zult meteen die membranen zien verschijnen. Afschuwelijk, is het.’
Kinkhoest
Ook bij kinkhoest is er een microbiële toxine in het spel. Bordetella pertussis maakt een gifstof aan die hoestbuien veroorzaakt die soms tot wel maanden kunnen aan houden. In de volksmond wordt kinkhoest daarom ook wel de ‘honderd-dagen-hoest’ genoemd.
‘We weten dat toxines een belangrijke rol hebben bij het veroorzaken van de symptomen van kinkhoest, maar dat is een complex proces, en alle details kennen we niet precies,’ zegt Fraaij. ‘Dat hoesten en kinken is op zich al naar, maar vooral voor jonge kinderen kan het ook echt gevaarlijk zijn. Het put ze uit. Bovendien maakt het vele hoesten het heel moeilijk om een pertussisbaby te beademen. In ernstige gevallen kan pertussis neurologische complicaties geven. Dat kan komen doordat kinderen een zuurstofgebrek krijgen, maar er zijn ook studies die uitwijzen dat de toxine zélf voor hersenbeschadiging kan zorgen.’
Tetanus
In tegenstelling tot alle andere ziekten in dit artikel, is de tetanusbacterie niet van mens op mens overdraagbaar. ‘Tetanus zit in de grond en in dieren,’ zegt Fraaij. ‘Je kunt dus vaccineren tot je een ons weegt, maar het zal nooit helemaal verdwijnen.’ Clostridium tetani kan het lichaam binnendringen via een wond die in contact komt met straatvuil, stof, mest of grond. Een kleine prikwond is al voldoende om tetanus op te lopen.
‘Ook hier is het niet de tetanusbacterie zelf die ziekmakend is, maar de toxine die het produceert,’ legt Fraaij uit. ‘Die toxine reist via je zenuwen naar je brein. Daar onderbreekt het je reflexboog, waardoor je bij de minste prikkel al erge spasmen krijgt. In het ergste geval trekt je hele lichaam bol, waardoor je zelfs je eigen botten kunt breken. Zelf heb ik het één keer gezien, in het buitenland. Het is echt een vreselijk ziektebeeld.’
Poliomyelitis
Poliomyelitis, of polio, wordt veroorzaakt door het poliovirus. Meestal verloopt de infectie zonder ziekteverschijnselen, maar bij een klein deel van de mensen veroorzaakt het verlammingen. ‘Die verlammingen variëren enorm,’ zegt Fraaij. ‘Sommige mensen krijgen alleen een klapvoet, maar er zijn ook kinderen die niet meer kunnen ademen. Polio kan later in het leven opnieuw opspelen, waardoor de verlammingen verslechteren. Je kan dan zelfs spierkracht verliezen in spieren die eerder nog normaal functioneerden. Dat noemen we het postpoliosyndroom.’
Omdat polio langdurige problemen kan geven, weten veel mensen ook vandaag de dag wat het is, zegt Fraaij. ‘Bij al die andere ziekten is het hit and run: of je overleeft het, of je gaat dood. Maar als je die slappe verlamming eenmaal hebt, dan heb je dat. Daar kom je nooit meer vanaf. Mensen die vroeger polio hebben gehad, zien we ook vandaag nog de gevolgen ervan dragen.’
