De kans is groot dat jij iemand kent die vandaag jarig is: 30 september, precies negen maanden na oudejaarsdag, is met ruim 44.000 jarigen immers de meest voorkomende verjaardag in Nederland. En bij een verjaardag horen cadeaus. Het ritueel van iets geven – groot of klein, praktisch of symbolisch – hoort voor de meesten onlosmakelijk bij het vieren van een nieuw levensjaar. Maar waar komt deze traditie eigenlijk vandaan?

Verjaardagen in de Oudheid

Stilstaan bij verjaardagen gebeurde al in de Klassieke Oudheid, de periode van ongeveer 800 v.C. tot 500 n.C. Bij de Grieken en Romeinen werden verjaardagen gezien als momenten waarop iemand kwetsbaar was voor kwade geesten. Door het geven van geschenken en het uitspreken van wensen probeerde men de jarige te beschermen en geluk te brengen.

Ook offers aan de goden maakten deel uit van deze traditie. Zo werden er taarten met brandende kaarsen geofferd aan Artemis, de godin van de jacht, de maan en de natuur. De kaarsen symboliseerden het maanlicht en moesten de aandacht van de godin trekken.

Verjaardagen in de Middeleeuwen

Bij de Grieken en Romeinen ging het verjaardagscadeau dus niet zozeer om luxe of vermaak, maar meer om bescherming en voorspoed. In de Middeleeuwen, de periode van 500 tot 1500, raakte de verjaardag in veel delen van Europa op de achtergrond. Binnen het christendom lag de nadruk eerder op naamdagen: de feestdag van de heilige naar wie iemand vernoemd was.

Leestip: Dionysos was meer dan alleen een ‘feestgod’

Toch bestonden er uitzonderingen. Koningen, vorsten en hoge edelen vierden soms hun geboortedag met banketten en geschenken, vooral als een manier om macht en status te etaleren. In de Late Middeleeuwen en begin van de Renaissance werd dit in hogere kringen gebruikelijker, maar het bleef uitzonderlijk. Voor de gewone bevolking speelde het verjaardagsritueel in de Middeleeuwen nauwelijks een rol.

Kinderfest in Duitsland

Pas in de achttiende en negentiende eeuw kreeg de verjaardag in Europa weer meer betekenis. In Duitsland ontstond de traditie van het Kinderfest: een speciale dag voor kinderen, met veel lekkernijen en kleine cadeautjes. Het Barther Kinderfest, dat sinds 1828 jaarlijks wordt gevierd in de stad Barth, geldt als het oudste publieke voorbeeld daarvan.

Leestip: Tijdens het Spaanse El Colacho springt de ‘duivel’ over baby’s

Deze ontwikkeling hing samen met een bredere maatschappelijke verandering: kinderen werden niet langer alleen gezien als kleine volwassenen die moesten werken en gehoorzamen, maar kregen een eigen plek binnen de familie en de samenleving. Het vieren van een kinderverjaardag met cadeaus benadrukte die veranderde positie.

Cadeaus als sociale verplichting

In de negentiende en twintigste eeuw raakte het geven van verjaardagscadeaus steeds verder ingeburgerd, niet alleen voor kinderen maar ook voor volwassenen. Het schenken en ontvangen van een cadeau werd een sociale verplichting, een manier om banden te versterken en wederkerigheid te tonen.

Een verjaardag zonder cadeau werd bijna ondenkbaar. Daarbij maakte het vaak minder uit wat je gaf, zolang het maar een blijk van aandacht en genegenheid was.

Steeds commerciëler karakter

Met de opkomst van warenhuizen in de negentiende eeuw, en later reclame en marketing, kreeg de verjaardagscultuur een steeds commerciëler karakter. Winkels speelden handig in op de behoefte om iets tastbaars te geven.

Waar vroeger kleine symbolische geschenken of handgemaakte cadeautjes de norm waren, groeide in de twintigste eeuw het idee dat een verjaardagscadeau ook een bepaald prijskaartje of status moest hebben. In diezelfde periode verspreidde deze traditie zich vanuit Europa naar koloniale gebieden en later via globalisering, migratie en popcultuur.

Leestip: Waar komt onze kerstboomtraditie vandaan?

In West-Europa en Noord-Amerika is het geven van verjaardagscadeaus inmiddels volledig ingeburgerd. In sommige landen is het een relatief nieuw fenomeen en meer beïnvloed door westerse gewoonten, terwijl in andere landen verjaardagen al eeuwen een eigen rituele vorm kennen zonder nadruk op cadeaus.

Symbool van waardering

Of het cadeau nu waardevol is in termen van tijd, geld of moeite, de essentie van een verjaardagscadeau blijft hetzelfde: het is een symbool van waardering, liefde en goede wensen voor de jarige, en het versterkt de band tussen gever en ontvanger. En zo beseffen we elk jaar opnieuw dat we er nog zijn.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!