Waarschijnlijk heb je iets gelezen over de recente vlucht van Frontier Airlines, waarop een dronken en uitzinnige passagier met ducttape aan zijn stoel werd vastgebonden. Nadat hij twee stewardessen had betast en een steward een stomp had gegeven, nam het cabinepersoneel maatregelen en bond hem gedurende de rest van de vlucht vast.
Sinds het begin van de COVID-19-pandemie is het aantal gevallen waarbij cabinepersoneel wordt lastiggevallen, sterk toegenomen. In 2021 registreerde de Amerikaanse FAA (Federal Aviation Administration) in totaal 5981 incidenten met passagiers. Woede over de mondkapjesplicht en de stress die de pandemie bij sommige mensen veroorzaakt, hebben geleid tot meer fysieke en verbale aanvallen op cabinepersoneel.
Dit soort woede-uitbarstingen in de lucht zijn overigens niet nieuw: vijftig jaar geleden werd het vrouwelijke cabinepersoneel geregeld gekleineerd, tegengesproken en betast – vaak met stilzwijgende toestemming van de luchtvaartmaatschappijen. Een groep moedige stewardessen bedacht een creatieve manier om terug te vechten, waarmee deze vrouwen het begin inluidden van een vorm van activisme onder cabinepersoneel die tot op heden voortduurt.
Tijdens de research voor mijn boek The Great Stewardess Rebellion kwam ik veel te weten over de ontwikkeling van de luchtvaartsector en de revoluties die ermee gepaard gingen. Vooral het verhaal van de stewardessen fascineerde me en ik werd geïnspireerd door hun moed en feminisme.
‘Babes in de lucht’
In de jaren zeventig bedachten Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen een vindingrijke marketingstrategie: ze verkochten hun tickets niet door naar hun staat van dienst op het gebied van veiligheid of hun netwerk van bestemmingen te wijzen, maar op hun stewardessen.
Om te beginnen staken ze hun stewardessen in sexy pakjes. Southwest Airlines kleedde zijn vrouwelijke cabinepersoneel in oranje hotpants en ‘go-go’-laarsjes, terwijl American Airlines koos voor een Western-look, met tartan-minirokjes en Daniel Boone-achtige wasbeermutsen. TWA ontwierp uniformen van papierstof.
Vervolgens gaven de maatschappijen hun stewardessen een centrale rol in seksueel getinte advertentie- en reclamecampagnes. National Airlines had veel succes met zijn ‘Fly Me’-campagne, waarin echte stewardessen het publiek direct aanspraken: ‘Ik ben Linda. Fly Me’ (in plaats van ‘Fly With Me’ en verwijzend naar een ander ‘F-woord’). Continental koos voor ‘We Really Move Our Tail For You’, wat zoveel betekende als ‘We doen écht ons best voor u’ (maar ook: ‘We wiebelen écht met onze kont voor u.’)
Braniff Airlines had in 1965 vooropgelopen met zijn ‘The Air Strip’-campagne (waarbij het Engelse woord voor landingsbaan – airstrip – dubbelzinnig verwees naar een strip-act). Het idee behelsde dat de stewardessen in sorbetkleurige outfits aan boord kwamen en in de loop van de vlucht meerdere kledinglagen aflegden. Kort voor het opstijgen ritsten ze hun kleurige lange jas open om daaronder een blouse boven een korte rok te tonen. Na het diner hadden de blouse en rok plaatsgemaakt voor een combi van een losvallende bloomer en een koltruitje.
Veel passagiers waren dol op deze ‘sky bunny’-benadering. Maar hoe dubbelzinniger de advertenties werden (en hoe bloter de outfits), des te moeilijker was het voor de stewardessen om serieus genomen te worden door hun passagiers. Ze werden betast, geknepen en afgebekt. In 1967 leidde een stewardess een noodevacuatie toen een mannelijke passagier haar optilde en uit het vliegtuig droeg met de woorden ‘Dit is geen plek voor jou.’
Soms presenteerden luchtvaartmaatschappijen hun stewardessen als regelrechte sekssymbolen; halverwege de jaren zeventig vaardigde het management van Continental het voorschrift uit dat de stewardessen alle uitstappende mannelijke passagiers ter afscheid op de wang moesten kussen.
Drank aan boord leidde tot wangedrag. Veel van de nieuwe Jumbo Jets die in 1970 op de markt kwamen, waren uitgerust met een cocktaillounge op het bovendek. Passagiers konden via een wenteltrap de welgevulde bar bereiken. Daar dronken ze soms te veel, trapten hun sigarettenpeuken in het gangpad uit of vielen van de wenteltrap. Het cabinepersoneel protesteerde, waarna de aloude beperkingen op het alcoholgebruik weer van kracht werden.
Stewardessen vechten terug
In 1972 had een groep stewardessen meer dan genoeg van het gedrag van sommige passagiers (en van de dubbelzinnige campagnes van de luchtvaartmaatschappijen en hun sletterige uniformen). Ze richtten een groep op die zich ‘Stewardesses for Women’s Rights’ noemde en besloten om terug te vechten. Ze gingen de straat op en demonstreerden voor de reclamebureaus in New York die de seksistische campagnes hadden bedacht.
‘De luchtvaartmaatschappijen maken je tot een seksobject,’ zei Sandra Jarrell, medeoprichter van de groep, in 1972 tegen The Los Angeles Times. ‘Ze hersenspoelen je, zodat je dit allemaal accepteert en verwacht. Je raakt je zelfrespect kwijt (...). Mensen zien je niet als een professional, dus zie je jezelf ook niet langer als professional.’
De vrouwen hadden vooral een hekel aan het insinuerende ‘Fly Me’, dus maakten ze protestborden met daarop een aangepaste slogan:‘Go Fly Yourself!’ Ze produceerden ‘tegenreclames’ die op tv werden uitgezonden en duidelijk maakten dat het behandelen van stewardessen als seksobjecten de veiligheid van de passagiers in gevaar bracht.
In één reclame bracht een actrice in het uniform van een stewardess de boodschap over: ‘Ik ben een hoogopgeleide professional met serieus werk,’ zei ze terwijl ze in de camera keek. ‘Mocht zich een noodsituatie voordoen, dan heb ik dringend behoefte aan het respect, het vertrouwen en de samenwerking van alle passagiers. Fantasieën zijn prima – op hun tijd – maar laten we eerlijk zijn: het imago van de ‘sexy stewardess’ is onveilig – op elke hoogte! Denk daaraan.’
Deze vrouwen voerden campagne voor het wettelijk recht om als veiligheidsprofessionals te worden behandeld en vochten jarenlang voor de invoering van een verplichte accreditatie voor al het cabinepersoneel. Van 1972 tot 1976 organiseerde Stewardesses for Women’s Rights boycots van diverse bedrijven (zoals de pantyfirma Hanes en de tandpastaproducent Closeup) die reclames uitzonden waarin stewardessen als domme pin-ups werden afgeschilderd. Daarentegen ontving het bandenbedrijf Firestone, dat een reclame had getoond waarin te zien was hoe een stewardess op een normale manier sneeuwbanden uitkoos, een goedkeurende brief.
De vrouwen zorgden ervoor dat de pers aandacht aan hun strijd besteedde. Stewardessen die voor vrouwenrechten opkomen? Dat ging er wel in bij de kijker.
Nog altijd op de barricaden
Hoewel het tijdperk van de hotpants en de ‘Fly Me’-campagne ver achter ons ligt, is het beeld van de op seks beluste cocktailserveerster op tien kilometer hoogte een hardnekkige mythe, waarbij er soms sprake is van puur seksisme. Pas in de jaren zeventig begonnen Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen op binnenlandse vluchten mannelijke stewards in te zetten, en zelfs nu nog maken mannen maar twintig procent van het cabinepersoneel uit.
Maar de tientallen jaren lange strijd van de stewardessen heeft resultaat gehad. Hun activisme leidde in 1989 tot de eerste federale wetgeving waarmee het roken op de werkplek aan banden werd gelegd. Nadat de veiligheid in de burgerluchtvaart naar aanleiding van de aanslagen van 9/11 opnieuw moest worden beoordeeld, wisten deze activisten het Amerikaanse Congres er in 2003 toe te brengen om stewards en stewardessen als veiligheidspersoneel te erkennen.
En ook vandaag de dag strijden ze tegen wangedrag van agressieve passagiers. Tijdens de pandemie hebben stewards en stewardessen een beroep gedaan op hun vakbonden, nadat luchtvaartmaatschappijen maandenlang weinig hadden ondernomen. De Amerikaanse Association of Flight Attendants, de grootste vakbond voor cabinepersoneel in de VS, verzocht het Amerikaanse Congres om een lijst van passagiers met een vliegverbod mogelijk te maken en zo’n lijst aan alle maatschappijen te verstrekken.
De activisten geven het bredere publiek via de media inzicht in de manier waarop ze soms door passagiers worden behandeld en nemen lessen in zelfverdediging. Hun voorlopers uit de jaren zeventig leerden al hoe ze vrijpostige handen moesten ontwijken; tegenwoordig wordt hen door Amerikaanse Air Marshals geleerd hoe ze aanvallers kunnen stompen en krabben of in de ogen kunnen priemen.
Net als toen blijft de alcohollobby een probleem. ‘Het aantal geweldsincidenten tijdens vluchten neemt toe, en alcohol draagt daar vaak aan bij,’ zei Sara Nelson, voorzitter van de Association of Flight Attendants, tegen The Washington Post. Haar vakbond lobbyde met succes voor het alcoholverbod op binnenlandse vluchten dat al bijna twee jaar van kracht is. (In de eerste klas kwamen de drankjes al snel weer terug, en nu staan sommige maatschappijen ze ook weer in de economy class toe.)
Hoewel wangedrag tegenover cabinepersoneel stuitend is, zijn er tegenwoordig nog maar weinig mensen die stewardessen zien als Barbiepoppen die bedoeld zijn om aan alle wensen van de passagiers te voldoen. Hedendaags cabinepersoneel volgt in de voetsporen van de activisten uit de jaren zeventig, die gebruikmaakten van vakbonden, de media, wetgeving en demonstraties om voor hun rechten op te komen.
En als dat niet werkt, hebben ze nog altijd een rol ducttape bij zich.
Reisjournalist Nell McShane Wulfhart schreef het boek The Great Stewardess Rebellion.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com
