6 mei 2016
De eerste foto die ik zag van Daniel Etter stond niet in een tijdschrift of in een krant of zelfs nog maar op een website. Die zag ik op Twitter. In mei 2013 ontplofte Istanbul met protestacties. Het nieuws hierover domineerde de social media - en toen was er ineens het verbluffende beeld van een demonstrant die de Turkse vlag droeg in mijn tijdslijn. Ik was direct geraakt door de sfeer en de uitdagende lichaamstaal van de demonstrant, die omringd werd door traangas. Het was tijdloos en episch. De foto ging viraal, zoals het hoort, en werd overal ter wereld gekopieerd. Er is nu zelfs een standbeeld van. “Ik raakte de controle er al snel over kwijt.”, vertelde Etter me.
Etter heeft er talent voor om virale foto's te maken. Een fotograaf gebeurt het als hijj geluk heeft één keer. Het gebeurt haast nooit een tweede keer. En toch gebeurde het - alleen was het onderwerp deze keer de vluchtelingencrisis en won Etter er zojuist de Pulitzer Prijs mee. Ik sprak hem pasgeleden en begon bij het begin.
Patrick Witty: Vertel, waarom fotografie?
Daniel Etter: Ik denk dat een hoop fotojournalisten van mijn leeftijd (Etter is 35) jou hetzelfde verhaal zullen vertellen: het zaadje werd geplant toen ik de documentaire 'Oorlogsfotograaf' keek over James Nachtwey. Toen raakte ik onder de indruk van het beeld van de eenzame fotograaf die constant op zoek is naar dat ene beeld dat wereldgebeurtenissen vormgeeft. Ik wist dat dat was wat ik wilde doen.
Door de jaren heen vervaagde dit geromantiseerde idee en werd het vervangen door een soberder beeld van de impact die fotografen kunnen hebben. Het duurde bij mij vrij lang voordat ik de moed kon opbrengen om de wereld in te gaan en het gewoon te gaan doen.
Patrick: Je bent Duits en je woont in Spanje, maar het meeste van jouw werk ligt in het Midden-Oosten. Hoe is dat zo gekomen?
Daniel: Nadat ik naar India was gegaan om daar een tijdje te werken, ben ik langzaam weer terug [naar het] Westen gereisd. Eerst verhuisde ik naar Istanbul, daarna naar Berlijn. Ik werd naar huis getrokken, gok ik. Maar na een paar weken in het miserabele Berlijnse weer, besloot ik naar het zuiden te vertrekken.
Ik vind het moeilijk om te wonen tussen de verhalen die ik versla. Ik heb afstand nodig. Hier in Spanje heb ik dat, terwijl ik geografisch niet te ver weg ben.
En als je erover nadenkt, dan gebeuren veel van de grote journalistieke verhalen van vandaag rond de Middellandse zee. De Arabische lente, de vluchtelingencrisis in de Egeïsche zee en tussen Libië en Italië, de financiële crisis in Griekenland. Dus is mijn meeste werk gecentreerd rondom de Middellandse Zee en dus ook mijn leven. Ik koos alleen een rustiger hoekje.
Patrick: Er zijn een aantal van jouw foto's viraal gegaan de afgelopen paar jaar. De foto die je maakte tijdens het Gezipark protest in Istanbul is overal geweest en dook weer op telkens weer. Vertel me: hoe was het om die foto te maken?
Daniel: Ik was onderweg om een verhaal over de Oekraïne te doen, toen de Gezi-protesten uitbraken. Toen ik in Kiev landde checkte ik het nieuws en besloot ik direct rechtsomkeert te maken. Dit gebeurde recht voor mijn appartement in Istanbul en was zoveel groter dan een van de gebruikelijke betogingen in de stad.
De nacht dat ik terugkeerde, was er een opmars van betogers richting de kantoren van Recep Tayyip Erdogan, die toen nog premier was. De politie probeerde ze terug te drijven met traangas. En ondanks dat ik een gasmasker droeg, was het lastig om te ademen.
De betogers bouwden barricades uit mobiele hekken van een nabijgelegen voetbalstadion, maar het traangas was zo zwaar dat de meesten ver achter de barricades bleven. Er was een kerel die in zijn eentje maar op die stapel metalen hekken bleef klimmen en bleef zwaaien met de Turkse vlag tot hij instortte. Dat was de scène die viraal ging.
Patrick: Ik zag de foto die je postte van iemand met een tatoeage van die foto. Hoe is het om je eigen beeld telkens opnieuw terug te zien? En dat er een standbeeld van is gemaakt?
Daniel: Aan de ene kant word je er uiteraard erg bescheiden en tevreden van om te zien dat dit beeld zoveel betekent voor zoveel mensen. Aan de andere kant word ik er een beetje melancholisch van. De Gezi-protesten waren een keerpunt in de recente geschiedenis van Turkije, maar niet zoals de demonstranten hadden gehoopt.
De regering van Erdogan is autoritairder dan ooit en de onderdrukking van kritische geluiden - van journalisten, wetenschappers, kunstenaars - is de afgelopen jaren nooit krachtiger geweest. Zoiets als Gezi is vandaag de dag ondenkbaar. Zelfs kleinschalige, vreedzame protesten, die ook maar een klein beetje afwijken van de lijn van de overheid, worden opgewacht met waterkanonnen en traangas vanaf de start.
Patrick: Waarom denk je dat dat beeld zoveel mensen aansprak?
Daniel: De betoging was een daad van verzet tegenover het dreigende - en inmiddels heel concrete - autoritaire beleid. En voor hen werd dit gevoel uitgedrukt door de eenzame demonstrant op de barricaden. Hij was de bijna perfecte metafoor voor de strijd om de idealen van de Turkse Republiek in ere te houden, ongeacht de tegenstand.
Patrick: En jouw hartverscheurende foto van de Irakese vluchteling Laith Majid en zijn gezin die aankomen op Lesbos. Die foto ging ook viraal - hoe komt dat volgens jou?
Daniel: Het was nog pril vanaf het begin, toen er net media-aandacht begon te komen voor het grote aantal vluchtelingen vanuit Syrië, Irak en Afghanistan naar de Griekse eilanden. Het publiek wist dat vluchtelingen per boot arriveerden, maar het besef van wat het betekent om in het holst van de nacht de oversteek te wagen in deze fragiele bootjes was nog niet doorgedrongen.
Toen ik deze scène fotografeerde, was het nog steeds erg donker. Ik wist dat dit een moment was dat ik moest fotograferen, maar ik had moeite om het beeld scherp te stellen - de autofocus van mijn camera deed het niet met zo weinig licht en de mensen bewogen nogal.
Het kostte even voordat ik doorhad hoe krachtig dit moment was en een paar uur later werd ik zelf overmand door de emoties van dat moment en ik droeg ze nog dagen met me mee.
Dus ik wist wat het voor mij betekende, maar ik werd nog steeds overdonderd door de reacties die het veroorzaakte. Het werd miljoenen keren gedeeld op Facebook en Twitter; tientallen mensen boden hulp aan. En, volgens het gezin boden een aantal landen hen asiel aan.
Patrick: De foto raakt mij diep, zeker als vader. De kinderen die in de armen van de vader vallen, zijn waardigheid en de emotie in zijn ogen - zo krachtig. Ik las dat Laith vertelde dat toen hij huilde, dat jij ook huilde. Vertel me daar eens over.
Daniel: In ons vak word je geconfronteerd met ontelbare hartverscheurende verhalen. In de meeste gevallen laat je ze niet te dichtbij komen. Je bent daar... immers beroepshalve. Overdreven emotioneel zijn helpt niet echt. Maar sommige verhalen, sommige momenten, dan kun je er gewoon niks aan doen. Dit was één van die momenten.
Patrick: Het verhaal van Laith werd verdrietiger toen het gezin aankwam in Duitsland. Vertel me daar eens over.
Daniel: Berlijn, dat is waar ze zaten, werd overspoeld door het aantal asielzoekers en de omstandigheden daar zijn chaotisch. Aanvragen werden telkens weer uitgesteld, de onderkomens zaten overvol en niemand weet eigenlijk of ze een toekomst hebben in Duitsland of niet.
Een paar weken geleden stierf de moeder van Laith. De combinatie van al deze factoren kwam daardoor zo hard bij hem aan dat hij besloot om terug te gaan naar Irak om afscheid te nemen van zijn moeder.
Zijn vrouw wilde hem niet alleen laten gaan, dus ze gingen samen met hun jongste kinderen. Ze konden niet terugkeren naar Bagdad, hun woonplaats, omdat ze daar bedreigd en afgeperst waren door de milities, wat de hele reden was waarom ze de eerste keer gevlucht waren. Nu wonen ze in Erbil in het noorden van Irak en bouwen ze moeizaam hun leven daar op, wat ongelofelijk moeilijk is (als Arabieren) in een overwegend Koerdische stad.
Ironisch genoeg kwam ik er pas achter toen ik ze probeerde te bellen nadat mijn collega's en ik de Pulitzerprijs hadden gewonnen. De foto was een deel van onze inzending van werk dat we gemaakt hadden over de vluchtelingencrisis voor de New York Times. Ik wilde het nieuws met ze delen, maar kreeg geen gehoor op hun Duitse telefoonnummer. Een paar dagen later kwam ik erachter waarom.
Patrick: Jij verslaat de vluchtelingencrisis nu al een tijdje. Wat trok jou zo sterk aan in dat verhaal?
Daniel: Ik zag het eerst als een op zichzelf staand verhaal over mensen die enorme ontberingen doorstaat in de hoop de welvaart en veiligheid te vinden, waar wij in Europa en de Verenigde Staten het voorrecht hebben om eraan gewend te zijn. Dit op zichzelf fascineerde me al. Maar nu zie ik het meer als een symptoom van een grotere en erg zorgwekkende ontwikkeling. De middelen die we op deze planeet hebben zijn beperkt en het is onmogelijk dat 7 miljard mensen de welvaartsstandaard bereiken waar we in het westen van genieten. De klimaatverandering laat zich al gelden. Combineer dat met corrupte en autoritaire overheden en je hebt een explosieve combinatie.
Ik was onlangs in de provincie Raqqa in Syrië en je ziet daar niets dan verdorde velden en overbegraasde weilanden. Ik zal niet beweren dat de burgeroorlog in Syrië werd veroorzaakt door klimaatverandering, maar ik weet zeker dat deze factor een rol heeft gespeeld. En ik heb het gevoel dat er nog meer conflicten gaan komen waar dat voor geldt.
Zolang wij geen manier vinden om de problemen te bespreken en aan te pakken op wereldwijd niveau, en een manier vinden om onze grondstoffen en welvaart eerlijker te delen, dan zullen mensen blijven verhuizen, weg van armoede en onzekerheid en op weg naar welvaart en stabiliteit. De logische, maar inhumane korte termijn hierop is het bouwen van muren en hekken, maar op de lange termijn hebben we oplossingen nodig die de kern van deze ontwikkeling raken. Helaas zien we in Duistland, Frankrijk of de Verenigde Staten juist de opkomst van politieke partijen en figuren die compleet de andere kant opgaan.
Patrick: En nu ben je een boer? Dat klinkt best goed.
Daniel: Dat is het ook! Het is een kleine boerderij in het noorden van Spanje - bossen, boomgaarden, wat akkers. De productie is nog niet commercieel, maar mijn plan is om er een kleinschalig organisch bedrijf van te maken. Op zijn eigen manier is het een antwoord op de gedachte die ik net uitsprak. De manier waarop we voedsel verbouwen en consumeren in Europa en de Verenigde Staten is domweg onmogelijk om vol te houden op een wereldwijde schaal. Maar los daarvan, geniet ik er gewoon van om hier te zijn. Het is de perfecte plek om naar terug te keren.
