TSAVO WEST NATIONAL PARK, Kenia — Als het neerkomt op het verdoven van olifanten vanuit helikopters en zware gps-halsbanden aanmeten om hun stevige nekken, “dan kan er veel misgaan.”, zegt David Daballen. “Een olifant kan op zijn borst ten val komen. Stel je eens voor, een dier van zes ton zit op zijn borstkas - ze pletten dan hun longen.”
Als de zon opkomt, leidt Daballen, die werkt voor 'Save the Elephants' een team van een man of twaalf om halsbanden uit te delen, waaronder negen Keniaanse Wildlife Service Rangers in camouflagekleding en met geweren. Ze zijn uitgerust met een Cessna, een helikopter en een karavaan Toyota Land Cruisers en andere terreinwagens.
De Cessna cirkelt boven rond, ziet een olifant en meldt het via de radio aan het team. Binnen enkele seconden vliegt de helikopter laag over en verdwijnt achter de struiken en de bomen. Een ogenblik later schiet hij omhoog en de voortuigen racen dan naar de plek. Een olifanten bul ligt op zijn rechterzij. Zijn huid is bruin en ruw, met enkele prikkende zwarte haren.
Het team gaat direct aan het werk om de halsband over de nek van de olifant uit te rollen en te proberen het eronderdoor te trekken. Iemand giet water over de flanken van de olifant om hem koel te houden. Een ander stopt een smalle stok in het puntje van zijn slurf om de luchtweg open te houden.
Na een worsteling van 20 minuten om de halsband om te krijgen, gebruikt Daballen een steeksleutel om de twee uiteinden aan elkaar vast te maken. Nu de klus klaar is, injecteert iemand een antistof om het dier weer wakker te maken en het team haast zich naar de voertuigen. Iedereen is stil wanneer ze toekijken hoe de bul opstaat. Hij staat, kijkt naar de voertuigen, dan draait hij zich om en loopt haastig de andere kant op.
De bul was de eerste van 10 olifanten die het team in één week verdoofde om een volghalsband aan te meten. Hun missie: achterhalen hoe goed de naar schatting 12.000 savanne-olifanten in Tsavo de nieuwe spoorlijn oversteken die sinds kort hun leefgebied in tweeën deelt. Het is volgens Daballens organisatie de allereerste keer dat olifanten een halsband krijgen om nadrukkelijk te onderzoeken hoe zij omgaan met infrastructuur van de mens.
Het park in het zuidoosten van Kenia werd al doorsneden door een oude spoorlijn uit de koloniale tijd en een tweebaanssnelweg, beide om de Hoofdstad van Kenia, Nairobi, te verbinden met Mombasa aan de kust. Maar de nieuwe spoorlijn is, anders dan de oude spoorlijn en snelweg, gebouwd op een steile door mensen aangelegde verhoging waar olifanten niet overheen kunnen. De spoorlijn heeft maar een paar bruggen waar olifanten en giraffen onderdoor kunnen, dus maken ze op andere plekken verplicht gebruik van onderdoorgangen die gebouwd werden op wat gezien werd als de migratieroutes.
En binnenkort komt er mogelijk nog een ander obstakel op hun pad. Kenia overweegt een zesbaanssnelweg te bouwen naast de spoorrails. Met goede gegevens over de bewegingen van de olifanten in het park hopen natuurbeschermers van 'Save the Elephants', 'Tsavo Trust' en de Keniaanse Wildlife Service druk op de overheid uit te kunnen oefenen zodat een toekomstige snelweg onderdoorgangen heeft - op de goede plekken om de bewegingen van de dieren niet nog meer te verstoren.
Hun angst is dat de reputatie van een veilige haven voor wilde dieren en natuurbescherming opgeofferd zal worden, als Kenia haast maakt om de infrastructuur uit de koloniale tijd te moderniseren om aan de behoeften van een middenklasse economie te voldoen. De nieuwe $3,8 miljard kostende spoorlijn - verzopen in beschuldigingen van corruptie - heeft de olifanten al in de war gebracht in Tsavo. Het onderzoek met de halsbanden zal bepalen hoe verstorend de spoorlijn echt is.
Nu komt de route ook dichterbij het Nairobi nationale park, het op één na meest bezochte park van Kenia en het enige nationale wildpark middenin een hoofdstad. De spoorlijn in aanbouw zal een stuk land afsnijden van het park. Maar vorig jaar kwamen er plannen boven om de spoorlijn op grote betonnen pijlers te plaatsen en dwars door het park te laten lopen. De Kenya Railways Corporation heeft geprobeerd zich van dat plan te distantiëren, maar het heeft nog niet publiekelijk gezegd dat het plan van tafel is.
Paula Kahumbu, de uitvoerend directeur van Wildlife Direct, een goed doel uit zowel de Verenigde Staten als Kenia en een van de meest prominente natuurbeschermers, zei dat het land de parken verboden terrein moet verklaren voor nieuwe spoorwegen. “Maar in plaats daarvan zien wij een beweging richting grote bouwprojecten middenin beschermede gebieden.”, zegt ze.
Een aardige man met een snor en een hoop geduld is woordvoerder van de Kenya Wildlife Service en Paul Gathitu glimlacht als hij beschrijft hoe twee leeuwen buiten het Nairobi nationale park verdwaalden en een drukke wijk inliepen. In maart slenterde een andere leeuw naar buiten en werd afgeschoten door rangers nadat hij een van de toeschouwers aanviel die hem omringden. Deze ontmoetingen zijn perfecte voorbeelden van het onvermijdelijke conflict tussen een wildpark en een drukke stad van meer dan 3 miljoen mensen.
Toen hij opgroeide in de stad Nyeri, tussen twee nationale parken in, leerde Gathitu al over natuurbescherming op de lagere school. Uitzinnig na een excursie naar een meer waar hij duizenden flamingo's zag, werd hij voorzitten van de natuurclub toen hij naar de middelbare school ging. Al snel organiseerde hij uitstapjes naar de nationale parken Samburu, Nairobi en Tsavo.
Toen hij een natuurwachter werd, werd Gathitu overgeplaatst van park naar park. Hij zegt dat zijn vrouw en drie kinderen het prachtig vonden. Soms, in Tsavo West, “zat mijn zoon in de auto met olifanten om hem heen. Dan zagen ze dat er een kind in zat en werden ze erg bezorgd. Ze dachten vast: 'wie is die onverantwoordelijke man die zijn kind alleen achterlaat?'” Dat is dezelfde groep olifanten die nu bedreigd wordt.
Vele jaren later, op een zonnige ochtend in maart rijden we over de grasvlakten van het nationale park van Nairobi. We passeren een kudde vrouwelijke impala's, dan wat hartenbeesten en vervolgens gazellen. Een toerist leunt uit het raam van haar auto om een groep witte lepelaars te fotograferen bij een drinkplaats. Vlakbij jaagt een mannetjesstruisvogel een groep zilverrugjakhalzen weg. “Waarschijnlijk heeft het vrouwtje een paar kuikens.”, zegt Gathitu.
Gathitu wijst naar de skyline van het centrum van Nairobi. De bouw gaat door, overal om het park heen. De wolkenkrabbers zijn er altijd in de wazige verte. “Weet je,”, zegt hij, “het enige gebouw dat vroeger zichtbaar was, was het Kenyatta nationale ziekenhuis. Maar nu zijn er nog zoveel meer gebouwen.”
Een klein vliegtuig doorbreekt de stilte. Het park raakt bijna beide vliegvelden van de stad. “Dit is iets wat het park raakt.”, zegt Gathitu. “Leerlingen storten neer tijdens hun vlieglessen. Elk jaar hebben we gemiddeld twee crashes.”
Als we bij de plek komen waar de nieuwe spoorlijn wordt gebouwd, wijst Gathitu op de omgeving. “Omdat we hier vlak naast een hoofdstad zitten, is dit onvermijdelijk geworden.”, zegt hij. “De geografische ligging van het park is een beetje onhandig voor het park zelf.”
Vuilniswagens denderen luidruchtig voorbij. En wat betreft het beschermen van de natuur in het park voor de bouw van de spoorlijn “zitten onze grootste zorgen tijden de bouwfase.”, zegt Gathitu. “Er is zo veel lawaai.” Alle bouwmaterialen die het park binnenkomen, moeten getest worden tot en met de aarde. “We willen hier geen invasieve soorten.”
Een Chinese man loopt over een onverharde weg en wikkelt langzaam een spoel van dunne elektriciteitsdraad af. Hij gebaart naar enkele Keniaanse bouwvakkers. Ze blazen op fluitjes om mensen te waarschuwen dat ze aan de kant moeten gaan. Een arbeider opent een klein metalen doosje, drukt op een knop en een kleine explosie schudt de grond terwijl dynamiet aarde en stenen enkele meters de lucht in blaast om het landschap op te schonen voor nieuwe stukken spoor.
Jaren geleden doodden wegenbouwwerkers in midden Kenia soms een antilopen, zegt Gathitu. Tijdens dit project houden rangers de bouwvakkers in de gaten. Een groot metalen hek staat om het hele gebied heen om de dieren buiten te houden.
Gathitu wijst op een klif waarvoor de rails omhoog moet om die te bereiken, waarmee een opening gebouwd gaat worden waar zelfs dieren zo lang als giraffen onderdoor kunnen. Maar hij geeft aan dat “het wel wat tijd gaat kosten voor de dieren om eraan te wennen.”
De oude spoorlijn van Kenia, met de bijnaam Gekkenlijn vanwege de enorme kosten, werd in de jaren 1890 gebouwd door Indiase en Afrikaanse arbeiders onder Brits gezag. De enkele rails is oud en smalspoor en treinen gaan vaak stuk of ontsporen. In 2009 tekende de president van Kenia, Uhuru Kenyatta, een overeenkomst met andere Oost-Afrikaanse leiders om een hogesnelheid-normaalspoorrails te leggen door heel Oost-Afrika.
Het leed geen twijfel dat het spoor opgefrist moest worden. “Het is het verschil tussen een dorpsweggetje en een snelweg.”, zegt Eric Gross, een civiele ingenieur die de ontwerpen voor het project heeft bekeken namens een Keniaanse milieugroepering. “De oude route is gebouwd volgens de technieken van 100 jaar geleden. Je had lage snelheden van maximaal 50, 60 kilometer per uur.” In werkelijkheid reizen de meeste goederen nog veel langzamer over het spoor.
Maar een onderzoek van de Wereldbank uit 2013 toonde aan dat de bouw van een geheel nieuwe corridor met breder normaalspoorrails erg duur zou zijn en onnodig. Het zou beter zijn, volgens hen, om de bestaande rails op te knappen. Dat zou de goederencapaciteit al verhogen naar 60 miljoen ton per jaar. Op dit moment vervoert het spoor minder dan vier miljoen en de Wereldbank schatte in dat de vraag in 2030 niet boven de 15 miljoen ton uit zou komen. “Gebaseerd op deze aannames is er geen economische of financiële onderbouwing” voor een nieuwe spoorlijn concludeerde het onderzoek.
Ondanks dat koos Kenia in 2013 ervoor om een nieuwe corridor te bouwen, een plan dat volgens de schatting van de Wereldbank zes keer zo duur was als het gewoon verbeteren van de oude lijn. En opnieuw gaat de oude Britse kolonie een spoorlijn dwars door het land aanleggen tegen enorme kosten, dit keer in een directe aanbesteding bij een Chinees bedrijf. Het prijskaartje is twee keer zo hoog als wat de Wereldbank inschatte dat zo'n spoorlijn mag kosten.
“Mensen noemen het als de 'Grote Chinese muur' die dwars door Tsavo loopt.”, zegt Gross die opgroeide in het Tsavo West nationale park waar zijn vader opzichter was in de jaren 1970. “Er zijn nu effectief twee ecosystemen in plaats van één. De wilde dieren konden over de oude spoorlijn heen lopen. Maar nu kan dat niet.”
Hij zegt dat de onderdoorgangen voor dieren erg intimiderend zijn, anders dan viaducten die bedekt kunnen worden met aarde, gras en struiken om op een kleine heuvel te lijken. Maar zulke viaducten kunnen duur zijn. “De technische overwegingen gingen voor op de milieuafwegingen.”, zegt Gross.
En nu is Gross bezorgd dat hetzelfde staat te gebeuren in het nationale park van Nairobi. Als het spoor op poten wordt geplaatst kunnen giraffen en andere dieren eronderdoor lopen. Maar als het spoor gelijkvloers wordt gelegd, dan komt er een hek omheen om de dieren weg te houden.
Dit stuk spoor is slechts 12 kilometer lang en tast minder dan 1 procent van het park aan, oftewel 216 hectare. Maar, voor de Kenianen die van het park houden, zegt Gross, “is het alsof je een spoorlijn door de piramides bij Caïro legt.”
Het nationale park van Nairobi is het oudste park in Oost-Afrika en werd beschermd in 1946 en ontvangt meer dan 150.000 bezoekers per jaar. Er wonen giraffen, Afrikaanse buffels, honderden vogelsoorten en tientallen leeuwen.
Het voorstel om de spoorlijn te verhogen en midden door het park te laten lopen is “alsof de monorail van Disneyland door jouw nationale park heenloopt.”, zegt Gross. "Het is zo onduidelijk is of dit ook gaat gebeuren," zegt Gross, “dat we bang zijn dat als het besluit eenmaal genomen is, de rest slechts een kwestie van uitvoeren wordt.”
Medewerkers van de Kenya Railways Corporation wilden niet geïnterviewd worden. Maar Kenyatta verdedigde de spoorlijn als noodzakelijk voor de economische ontwikkeling van het land en zegt dan de nieuwe corridor vrachtvervoer zal versnellen en op de langere termijn zal zorgen voor lagere kosten.
Terwijl de verdoofde bul verdwijnt in de struiken, ziet het team in de lucht een moeder met een kalf. Zij wordt snel van een afstand verdoofd en als zij neervalt loopt het kalf paniekerig om haar heen en legt het zijn kop, zijn pootjes en zijn slurf op het lichaam van zijn moeder. Het kalf lijkt bang en bezorgd. De voertuigen ronken dichtbij en jagen het kalf weg. Weer gaat het halsbandteam aan de slag.
Olifanten zijn niet alleen belangrijk vanwege hun koninklijke voorkomen. “Olifanten graven bronnen voor andere dieren. Ze verspreiden zaden.”, zegt Frank Pope, hoofd uitvoering bij 'Save the Elephants'. “Overal waar de olifanten verdwijnen zie je dramatische gevolgen.”
De spoorlijn door Tsavo is voor natuurbeschermers ook nog beangstigend voor wat het wellicht voorspelt. “De spoorlijn is pas het begin.”, zegt Pope. Het is dan slechts een kwestie van tijd voordat de tweebaansweg tussen Nairobi en Mombasa een moderne snelweg wordt, wat het volgen van de olifanten in het park extra belangrijk maakt. “Als wij kunnen meten hoe de olifanten onder de spoorlijn doorgaan kunnen we plannen maken hoe we viaducten over de snelweg willen bouwen die best duur zullen gaan worden.”
Voordat de week om is zal hij erachter komen of minimaal drie van de olifanten met halsband de onderdoorgangen hebben gevonden en gebruikt onder nieuwe spoorlijn door. “Ze zijn erg slim.”, zegt Pope. “Als ze echt ergens heen willen dan doen ze dat.”
Robert Obrien, assistent-directeur van de aangrenzende nationale parken Tsavo West en Tsavo Oost zegt dat de dieren langzaam beginnen te wennen aan de inbreuk van de infrastructuur hier.
Hij merkt op dat vrouwtjesolifanten hun kalfjes over een lange oliepijplijn moesten dragen die maanden op de grond naast de spoorlijn lag in afwachting van het staatsbedrijf voor pijpleidingen in Kenia om de tijd te vinden het ding in te graven. Nu is hij bezorgd dat een babyolifant in de twee meter diepe greppel van vallen langs de spoorlijn. “Als een kleintje erin valt, dan is dat voor altijd.”
Na een lange middagpauze vanwege de verzengende hitte gaat het team op zoek naar een bul die niet te oud of te jong is. Ze vinden er een in een kleine kudde van ongeveer zes andere olifanten die ze wegjagen.
Vanuit de helikopter kijkt een piloot toe hoe de laatste olifant van de dag - een vrouwtje - een beetje verward opstaat en naar het zuidwesten begint te lopen, in de richting van de nieuwe spoorlijn.
Jacob Kushner schrijft reportages over wetenschap, ontwikkeling en migratie in Afrika en de Caraïben.
