Augusta Ada Byron werd op 10 december 1815 geboren in Londen als dochter van de Engelse dichter Lord Byron en zijn vrouw Annabella Milbanke. Dat het meisje, dat na haar huwelijk door het leven ging als Ada Lovelace, de geschiedenisboeken in zou gaan als de eerste computerprogrammeur, was destijds niet vanzelfsprekend. Vandaag, op de tweede dinsdag van oktober, staan we stil bij Ada Lovelace Day.

Aan het begin van de negentiende eeuw werden jonge meiden meestal klaargestoomd voor een leven als moeder en huisvrouw. Dat een vrouw zich op wiskunde toelegde, was hoogst ongebruikelijk. Maar de moeder van Ada, die na een huwelijk van nog geen jaar scheidde van haar man, zag dat anders. En terecht: haar dochter zou een glansrijke carrière tegemoet gaan.

Programmeren voor een computer die niet bestaat

Een van de mentoren van Ada Lovelace in die tijd was Mary Fairfax Somerville. De Schotse wetenschapper gaf Ada niet alleen wiskundeles, maar stelde haar ook voor aan Charles Babbage. Ada raakte al snel bevriend met de wiskundige, die op dat moment professor was aan de University of Cambridge.

Babbage is vooral bekend als bedenker van de voorganger van de moderne computer: de Difference Engine en de Analytical Engine. Volgens de schetsen van Babbage zouden deze geautomatiseerde rekenmachines ingewikkelde wiskundesommen kunnen oplossen en de uitkomsten daarvan uitschrijven. Vooral de Analytical Engine bevatte onderdelen van de moderne computer, zoals een geheugen en processor.

Leestip: Marie Curie, de vrouw die twee Nobelprijzen won

Er was echter een probleem: bedenken hoe zo’n machine werkt was één ding, maar hem daadwerkelijk bouwen bleek nog een stuk ingewikkelder. De computers van Babbage werden nooit geproduceerd, maar dat weerhield Ada Lovelace er niet van om een programma voor de Analytical Engine te bedenken.

Ada Lovelace, van vertaler tot programmeur

De Italiaanse ingenieur Luigi Menabrea woonde een presentatie bij van Babbage over de Analytical Engine en vatte de werking ervan later samen in een essay. Babbage vroeg vervolgens aan Ada of zij de tekst naar het Engels kon vertalen. Dat deed ze, maar daar bleef het niet bij. Volgens de wiskundige, die inmiddels was getrouwd met de graaf van Lovelace, was het essay onvolledig. En dus voegde ze haar eigen aantekeningen toe.

In haar notities beschreef Ada Lovelace hoe de Analytical Engine geprogrammeerd zou kunnen worden om instructies te volgen. Ze zag halverwege de negentiende eeuw al in dat computers veel meer zouden kunnen dan alleen rekensommen oplossen. Met andere woorden: ze schreef een computerprogramma voor een computer die alleen nog op papier bestond.

Wat is het Lovelace-effect?

Hoewel Lovelace de enorme potentie en mogelijkheden van computers voorzag, beschreef ze ook de gebreken van de techniek. ‘De Analytical Engine maakt zelf niets nieuws, het doet wat wij het opdragen. Het kan analyses uitvoeren, maar heeft geen vooruitziende kracht,’ schreef ze in haar notities over de uitvinding van Babbage.

Leestip: Deze middeleeuwse schrijfster maakte zich hard voor vrouwenrechten

Haar visie op de beperkingen van de eerste computer worden later ook wel de Lovelace objection genoemd. Inmiddels zijn de mogelijkheden van de computertechniek enorm gegroeid en is kunstmatige intelligentie een onderdeel geworden van ons dagelijks leven. Sommige wetenschappers spreken nu ook van het Lovelace-effect wanneer mensen creatieve eigenschappen aan computers toewijzen. Bijvoorbeeld wanneer ChatGPT een sinterklaasgedicht voor je schrijft.

Ada Lovelace Day

Ada Lovelace zou de verdere ontwikkeling van de eerste computer niet meer meemaken. Ze stierf op 27 november 1852 aan de gevolgen van kanker, op 36-jarige leeftijd. Maar haar bijdragen aan de computerwetenschap zijn niet vergeten: sinds 2009 wordt haar nalatenschap jaarlijks gevierd op de tweede dinsdag van oktober tijdens Ada Lovelace Day.

De dag werd in het leven geroepen door technologiewetenschapper Suw Charman-Anderson, met als doel om de zichtbaarheid van vrouwen in techniek, wetenschap, wiskunde en engineering te vergroten. De datum is bewust flexibel gekozen: een vaste weekdag in oktober maakt het eenvoudiger voor onderwijsinstellingen en organisaties wereldwijd om activiteiten te organiseren rond Lovelaces nalatenschap.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!