Halverwege de veertiende eeuw was het een zeldzaamheid dat dochters dezelfde opleiding kregen als zoons. Christine de Pisan was echter een uitzondering en gebruikte dat voordeel om een productieve schrijverscarrière op te bouwen. Als dichter en biografe kwam ze op voor de rechten van vrouwen – en dat was in de Middeleeuwen uitzonderlijk.

Formele opleiding

Christine de Pisan (ze wordt soms ook Christina genoemd) werd in 1364 geboren in Venetië, maar groeide op in Frankrijk. Haar vader was arts en astroloog, en zijn reputatie als intellectueel verzekerde hem van een baan aan het hof van koning Karel V van Frankrijk.

De vader van Christine was een man met een open geest en besloot alle drie zijn kinderen (ze had twee jongere broers) een formele opleiding te geven. Christine kreeg les in Grieks, Latijn, literatuur, geschiedenis, filosofie en geneeskunde. Als fervent lezer stond ze erom bekend uren door te brengen in de bibliotheek van het Louvre.

Gezinsleven

Haar vader deed zijn uiterste best om zijn dochter een goed huwelijk te bezorgen zodra ze oud genoeg was om te trouwen. In 1379 trouwde Christine op 15-jarige leeftijd met Étienne du Castel, notaris en secretaris van de koning. Volgens Christine zelf was het een gelukkig huwelijk. Het paar kreeg drie kinderen: twee zoons en een dochter.

Leestip: 6 middeleeuwse uitvindingen die we nog steeds gebruiken

Een paar jaar later verloor Christine haar vader, en kort daarna stierf ook haar man. Zo werd ze op 25-jarige leeftijd weduwe met drie kinderen en had ze ook nog een moeder die ze moest onderhouden. Haar broers waren teruggekeerd naar Italië en konden haar niet helpen.

De geboorte van een schrijfster

De meeste weduwen zouden hertrouwd zijn, maar Christine vond werk als manager van een scriptorium, waar ze toezicht hield op het werk van kalligrafen, boekbinders en miniaturisten.

Om extra inkomsten te genereren, begon Christine haar gedichten naar invloedrijke figuren te sturen. Haar durf loonde en ze kreeg dankbare sponsors. Schrijven werd Christines broodwinning en ze kon haar gezin onderhouden.

Leestip: Een pionier in veel opzichten: wie was Hildegard von Bingen?

Haar belangrijkste bron van inkomsten was koning Karel VI (de zoon van de Franse koning Karel V). Maar Christine wist meer nobele beschermheren aan te trekken, zelfs van buiten Frankrijk. Onder hen bevonden zich Filips II van Bourgondië, koningin Isabella van Beieren en de Engelse graaf van Salisbury.

Literair criticus

Naast het schrijven van poëzie bleek Christine een uitgesproken en invloedrijk sociaal en literair criticus. Begin vijftiende eeuw debatteerde ze met de secretarissen van de koning over de morele geschiktheid van het dertiende eeuwse liefdesgedicht Roman de la Rose. Christine betoogde dat de weergave van vrouwen in het werk problematisch was en negatieve eigenschappen toeschreef aan vrouwenfiguren. Vrouwen werden slechts afgebeeld als objecten om mannelijke verlangens te bevredigen.

Leestip: Wie is de uitvinder van de boekdrukkunst?

Ze was uitgesproken in haar kritiek op het werk en droeg bij aan een breder debat aan het Franse hof over de status van vrouwen. Ze betoogde dat de ondergeschikte positie van vrouwen niet natuurlijk was, maar cultureel bepaald.

Feministisch pamflet

In 1405 ging Christine verder met haar verdediging van vrouwen in wat een van haar beroemdste werken werd, Le Livre de la cité des dames. Daarin stelt Christine zich een stad voor die bewoond werd door opmerkelijke vrouwen uit de geschiedenis, waaronder de dichteres Sappho, Eva en Esther uit de Hebreeuwse geschriften, de Maagd Maria en koningin Isabella van Beieren.

Het werk benadrukt het belang van onderwijs voor de vorming van deugdzame en sterke vrouwen. Eén passage luidt: ‘Als het gebruikelijk was om meisjes als jongens naar school te sturen... zouden ze de subtiliteiten van alle kunsten en wetenschappen even grondig leren.’ Christine wijst erop dat dwaze mannen het slecht vonden dat vrouwen onderwijs volgden, ‘omdat het hen mishaagde dat vrouwen meer wisten dan zijzelf.’

Leven in oorlogstijd

Christines leven speelde zich af te midden van de politieke onrust van de Honderdjarige Oorlog, die werd uitgevochten tussen Frankrijk en Engeland. In 1413 schreef ze een van haar laatste belangrijke werken, Le Livre de la paix, een reeks bestuursadviezen voor de erfgenaam van koning Karel VI. Na de Engelse invasie van Frankrijk in 1415 zocht Christine haar toevlucht in een klooster in Poissy en stopte jarenlang met schrijven.

Leestip: Van perkament tot kettingbibliotheek: de fascinerende geschiedenis van het boek

Christine vond de oorlog verontrustend, maar vond hoop na het beleg van Orléans, een Franse overwinning in 1429 onder leiding van Jeanne d'Arc. Geïnspireerd door het nieuws schreef ze Le Ditié de Jeanne d'Arc, waarin ze haar prees als een nieuw lichtend voorbeeld voor de Fransen. Het gedicht van Christine is het enige werk dat tijdens het leven van de Maagd van Orléans werd geschreven.

Christine de Pisan stierf omstreeks 1430 en geldt als een van de vroegste feministen. Of zoals Simone de Beauvoir in De tweede sekse (1949) schreef: ‘het is de eerste keer dat een vrouw haar pen opneemt om haar sekse te verdedigen.’

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!