Wat gebeurde er op het Concilie van Nicea? De kans bestaat dat je nu denkt: dat was het moment waarop werd besloten welke boeken in de Bijbel werden opgenomen. Maar dan zit je er helemaal naast. Het misverstand danken we aan de Amerikaanse auteur Dan Brown, die dit verhaal in zijn boek De Da Vinci Code de wereld inslingerde. Maar wat gebeurde er dan wel?
De orthodoxie van het christendom
Het concilie vond in 325 plaats in Nicea, de huidige stad İznik in Turkije. Het was de eerste van zeven bijeenkomsten van zo’n driehonderd bisschoppen. Het doel? De doctrines van het christendom vastleggen. Deze nieuwe religie had in driehonderd jaar een enorme groeispurt doorgemaakt: van een handvol volgers na Jezus’ vermeende opwekking tot 33 miljoen in het jaar 350.
Een zogeheten orthodoxie – een consensus over de juiste theologie – was er de eerste driehonderd jaar nog niet. De vroege christenen hielden er allemaal compleet verschillende ideeën op na. Volgens de een was Jezus gewoon een Joodse profeet en volledig mens. Een ander beweerde juist het tegenovergestelde: Jezus was volledig God. En wat doe je met de wetten in het Oude Testament? Dien je die als christen ook te volgen of is dat niet nodig? Kortom: een overeenstemming was er niet.
Dat was een doorn in het oog van de bekeerde keizer Constantijn de Grote. Het was hem er alles aan gelegen om de eenheid in zijn steeds christelijkere rijk te bewaren. Daarom riep hij driehonderd bisschoppen van over de hele wereld bijeen om doctrines vast te leggen. Het eerste discussiepunt? De goddelijkheid van Jezus.
Het Concilie van Nicea
Dat Jezus de zoon van God was, werd door alle bisschoppen geaccepteerd. En dát hij goddelijk was, stond ook buiten kijf. Maar hóe goddelijk was Jezus precies? Daar moesten de bisschoppen tijdens het Concilie van Nicea een ei over leggen.
Aan de ene kant van het debat stond onder meer Alexander I van Alexandrië. Hij beweerde dat Jezus volledig gelijkstaat aan God. Jezus is er – net als God – altijd al geweest. Dit is de basis van de heilige drie-eenheid: Vader, Zoon en Heilige Geest. Deze drie godheden zijn verschillende entiteiten, maar toch volkomen één.
Aan de andere kant van het debat stond Arius. Hij meende dat Jezus op een zeker moment is gecreëerd door God. In de Bijbel staat immers dat Jezus geboren is uit de Vader. Dat impliceert dat er een tijd was waarin Jezus nog niet bestond. Hij is dus ‘gemaakt’. Dat maakt de Zoon ondergeschikt aan de Vader. Wel goddelijk, maar niet gelijk.
De uitkomst van het concilie
Het kwam tot een stemming en Arius delfde flink het onderspit. Sindsdien staat Jezus officieel gelijk aan God en is hij er altijd al geweest. Arius’ ‘verkeerde’ opvatting was reden om hem te excommuniceren en Alexandrië uit te sturen. Een paar jaar na de dood van Alexander I in 328 mocht Arius weer terugkeren.
Zonder dit debat had een geliefd kerstlied een heel andere tekst gehad. In O Come, All Ye Faithful staat de curieuze zin Very God, begotten not created. Met andere woorden: geboren, niet gemaakt.
