In zowel het christendom, het jodendom als de islam wordt Abraham gezien als een trouwe dienaar van God en alom erkend als aartsvader. Wie was hij?

Verhaal van Abraham volgens de Bijbel

In het Bijbelboek Genesis wordt Abraham uitgekozen als de eerste persoon met wie de god Jahweh een verbond wil sluiten. Jahweh belooft hem en zijn nakomelingen het land Kanaän, ook wel het Beloofde Land genoemd. Abraham vertrekt uit zijn geboortestad Ur (hedendaags Irak) en trekt richting Kanaän (hedendaags Israël en Palestina, en delen van Libanon, Jordanië en Syrië).

Abraham is getrouwd met zijn halfzus, Sara. Het stel is kinderloos, maar Jahweh belooft dat ze een zoon zullen krijgen. Die belofte gaat in vervulling als Abraham honderd jaar oud is en Sara negentig. Hun zoon Isaak krijgt ook weer een zoon, Jakob. Zijn zoon Jozef wordt door zijn broers verkocht aan Egypte, waar uiteindelijk de hele familie naartoe trekt wegens droogte en hongersnood in Kanaän.

Eerste besnijdenis
Als Jahweh naar Abraham toe komt heet hij nog Abram en zijn vrouw Sarai. Zij ondergaan een naamsverandering. Ook moet Abraham zichzelf en al zijn toekomstige mannelijke nakomelingen besnijden, als teken van het verbond. In Genesis 17:10-14 lezen we hoe Abraham zichzelf besnijdt.

De farao maakt de Israëlieten tot slaaf. Het is uiteindelijk Mozes die het uitverkoren volk terugleidt naar het Beloofde Land, nadat God tien plagen op Egypte afstuurt.

Heeft Abraham echt bestaan?

De religieuze waarde van Abraham is onmiskenbaar, maar zijn de vertellingen in Genesis ook in historisch opzicht juist? Anders gezegd: heeft er daadwerkelijk een historische figuur bestaan die Abraham heette en naar Kanaän vertrok? Of gaat het hier om een mythe? Veel historici neigen naar dat laatste. Daar dragen ze een aantal argumenten voor aan. We behandelen de belangrijkste.

1. De Bijbelse tijdlijn klopt niet

      Volgens de Bijbelse geschiedschrijving werd Abraham rond 1800 v.C. geboren. Je komt tot dat jaartal door te beginnen bij het scheppingsverhaal, dat volgens de Bijbel zo’n zesduizend jaar geleden zou hebben plaatsgevonden. Vervolgens tel je de leeftijden van de generaties vóór Abraham bij elkaar op (die worden in de Bijbel genoemd). De som van schepping tot Abraham telt 1948 jaar. Met een aarde van ongeveer zesduizend jaar oud kom je uit op een geboortejaar van ongeveer 1800 v.C.

      Deze tijdsbepaling is in meerdere opzichten problematisch, want er komen in de Bijbelverhalen gebeurtenissen aan bod die nooit in 1800 v.C. hebben kunnen plaatsvinden. Zo wordt in Genesis 24 meerdere malen beschreven hoe mensen rijden op kamelen. Maar gedomesticeerde kamelen kwamen in die regio pas zeven- tot negenhonderd jaar later voor.

      Datzelfde geldt voor de Filistijnen, een zeevarend volk die geregeld worden genoemd in Genesis. Ook hun aanwezigheid is uitgesloten in de tijd van Abraham, want de Filistijnen kwamen pas in de twaalfde eeuw v.C. naar het land dat nu Israël is. Dat de schrijver wist van het bestaan van de Filistijnen, betekent dat Abraham niet geleefd kan hebben in de periode die wordt genoemd in de Bijbel.

      2. Genesis bevat tegenstrijdigheden en dubbelingen

      Naast historische onmogelijkheden zijn er ook tegenstrijdigheden en dubbelingen in het verhaal zelf te vinden. Soms wordt hetzelfde verhaal meermaals verteld, maar dan nét een tikje anders. Dat duidt er vaak op dat er meerdere auteurs aan het werk zijn geweest en de verhalen op een later moment zijn samengevoegd. Dubbelingen maken het verhaal niet per definitie onwaar, maar zetten wel vraagtekens bij de historische waarde.

      Een voorbeeld hiervan is de naamswijziging van Jakob, de kleinzoon van Abraham. In Genesis 32:28 krijgt hij van Jahweh een nieuwe naam: Israël. Maar in hoofdstuk 35: 10 gebeurt precies hetzelfde nog een keer. Vreemd, want hij heette toch al Israël?

      Ook over Sara, de vrouw van Abraham, wordt twee keer hetzelfde verhaal verteld. In Genesis 12 trekt het echtpaar naar Egypte, waar de farao Sara bij zijn harem voegt omdat ze zo mooi is. In Genesis 20 gebeurt hetzelfde nog een keer, maar ditmaal wordt Sara toegevoegd aan het harem van koning Abimelech. Opvallend genoeg vindt de laatste versie van dit verhaal nóg een keer plaats, maar dan met Isaak en zijn vrouw Rebekka.

      Gevolgen van Abrahams belofte

      Sommige joden (en christenen) houden nog steeds vast aan de belofte die Jahweh deed aan Abraham. Zij zien Israël als het Beloofde Land en de joden als de rechtmatige eigenaar. Zeker in de Verenigde Staten leeft dit beeld onder evangelische christenen. Zij zien de terugkeer van de joden naar Israël als vervulling van Bijbelse profetieën.

      Over Bijbelfiguren valt een hoop te vertellen. Hoe verliep bijvoorbeeld de geboorte van Jezus volgens de Bijbel? En waarom werd Jezus door Judas Iskariot verraden?