Het verhaal van de exodus, waarbij de slaafgemaakte Israëlieten door God worden bevrijd uit Egypte, staat centraal tijdens Pesach. In het boek Exodus lees je over de tien plagen die Egypte treffen. De farao, vermoedelijk Ramses II, weigert ondanks deze goddelijke machtsvertoningen het onderdrukte Joodse volk uit zijn land te laten vertrekken. Maar volgens meerdere bijbelonderzoekers lopen er twee verhalen in dit boek door elkaar. Hoe zit dat precies?
De verschillende plagen in Exodus
In Exodus lopen twee verhaallijnen door elkaar, die van J en P (zie ook ‘Wie schreef de Bijbel?’)
In het verhaal van J zijn er acht plagen te onderscheiden. Het water van de Nijl verandert in bloed, kikkers, vliegen, veeziekte, noodweer, sprinkhanen, volledige donkerte en tot slot de dood van alle eerstgeborenen.
In het verhaal van P zijn er vijf plagen te onderscheiden. Ál het water in Egypte verandert in bloed, kikkers, muggen, huidzweren en tot slot de dood van alle eerstgeborenen.
Zoals je merkt komen sommige plagen overeen, terwijl andere uniek zijn voor die specifieke bron. Als je de unieke plagen bij elkaar optelt, kom je inderdaad op tien uit. Maar dat was dus niet hoe de originele schrijvers het verhaal voor zich zagen. De term ‘tien plagen’ komt ook niet in Exodus voor.
Daarnaast is Exodus niet het enige Bijbelboek waarin de plagen van Egypte aan bod komen. In Psalm 78 komen zeven van de acht J-plagen voor en drie van de vijf P-plagen. In Psalm 105 staat weer een andere samenstelling van plagen.
De rol van de farao
Volgens hoogleraar Joel Baden is ook de rol van de farao in beide bronnen anders. In J lijken de plagen bedoeld te zijn om hem van gedachten te laten veranderen. De farao krijgt van Mozes de waarschuwing dat de plagen in heftigheid zullen toenemen. Maar hij is koppig en weigert de Israëlieten te laten gaan. Totdat zijn eerstgeboren zoon overlijdt en hij de Joden toestemming geeft Egypte te verlaten.
In P is het God zelf die het hart van de farao verhardt, waardoor die weigert de Israëlieten te laten gaan. Ramses heeft in deze versie dus geen vrije wil: de plagen zijn geen pressiemiddel, maar een goddelijk machtsvertoon. God straft heel Egypte voor het tot slaaf maken van Zijn volk. Pas als de straf erop zit, en Rames’ zoon is overleden, krijgen de Israëlieten groen licht om te gaan.
Interpretatie van de Exodus
Dat de verhalen niet helemaal op elkaar aansluiten, was volgens PhD-student Jordan Smith van Iowa University voor de oude Joden geen probleem. Het gaat om de symboliek van het verhaal, niet of alle feiten volledig kloppen. De samengevoegde verhalen zijn van groot cultureel belang voor het Joodse volk. Zelfs voor seculiere Joden die niet in het bestaan van God (Jaweh) geloven, symboliseert de Exodus de veerkracht van de Joodse gemeenschap.
