‘Poëzie is het spontane overstromen van krachtige gevoelens,’ schreef de Engelse dichter William Wordsworth in het voorwoord van zijn bundel Lyrical Ballads uit 1800. Deze uitgave wordt beschouwd als het begin van de romantiek in de Engelse literatuur.
In het voorwoord deelt Wordsworth zijn visie over hoe dichters voortaan te werk zouden moeten gaan: een aanpak waarbij individualiteit, emoties en intuïtie vooropstaan.
Niet alleen in de literatuur vonden deze ideeën weerklank, maar ook in onder meer de schilderkunst, muziek, architectuur, filosofie en sociale wetenschappen. Met de romantiek werd een manier van denken geïntroduceerd die de westerse cultuur tot op de dag van vandaag beïnvloedt.
Wat is de romantiek?
De romantiek was in de eerste plaats een tegenreactie op de Verlichting: een achttiende-eeuwse beweging van westerse intellectuelen die grote waarde hechtten aan rationaliteit, logica, wetenschap en technologische ontwikkeling.
Aan het einde van de achttiende eeuw begon een groep kunstenaars, schrijvers en denkers zich af te zetten tegen deze idealen. Zij stelden onder meer dat dat de emoties en verbeelding van het individu cruciaal zijn om de wereld om ons heen te begrijpen.
Leestip: In het realisme stond de harde werkelijkheid centraal
De romanticus is geïnteresseerd in passie boven rationaliteit. Intuïtie boven intellect. Subjectieve ervaringen boven wetenschap. De overweldigende natuur boven industriële vooruitgang.
Ook ontstond er in de tijd van de romantiek een hernieuwde belangstelling voor het verleden en in het bijzonder de Middeleeuwen, een periode die in verband werd gebracht met ridderlijkheid, heldenmoed en een meer natuurlijke relatie tussen de mens en diens omgeving.
Romantiek in de kunst
Een man staat op een rots en kijkt uit over een bergachtig landschap. De rotsen en bomen worden deels verhuld door een zee van mist. Der Wanderer über dem Nebelmeer (Nederlands: De wandelaar boven de nevelen) van de Duitse schilder Caspar David Friedrich staat bekend als een van de bekendste kunstwerken uit de romantiek.
Het werk van Friedrich refereert aan een concept dat in de filosofie ‘het sublieme’ wordt genoemd: een onmeetbare en overweldigende grootsheid, zoals bijvoorbeeld wordt ervaren wanneer iemand oog in oog staat met grandioze natuurwonderen.
Leestip: Hoe het impressionisme de kunstwereld op zijn kop zette
Filosofen onderscheidden het sublieme van het schone – een schoonheid die voortkomt uit harmonieuze vormen en esthetiek. De grootsheid van het sublieme is iets dat wordt ervaren als chaotisch, onberekenbaar en zelfs eng.
‘Alle dingen die, op welke manier dan ook angstaanjagend zijn of verband houden met iets verschrikkelijks, of een vergelijkbare uitwerking hebben als angst en afschuw, zijn een bron van het sublieme,’ schreef de filosoof Edmund Burke over dat laatste. ‘Ze zijn in staat de sterkste emotie op te wekken die de geest kan ondergaan.’
Romantiek in de literatuur
Een van de vroege invloeden voor de romantische literatuur was het boek Die Leiden des jungen Werthers uit 1774, de eerste roman van de Duitse schrijver Goethe. De hoofdpersoon Werther is een gevoelige jongeman die zich volledig laat leiden door zijn emoties. Het verhaal, gebaseerd op ervaringen van Goethe zelf en grotendeels geschreven in briefvorm, werd een grote hit.
Leestip: De Stijl: de radicale kunstbeweging uit Nederland
Goethes boek bevatte veel elementen die nu worden gezien als kenmerkend voor de romantiek. Romantische schrijvers braken met de regels van het classicisme door vrijheid te zoeken in vorm en inhoud, en door te schrijven vanuit een impuls en vanuit persoonlijke gevoelens.
Hoewel dit in de praktijk uiteenlopende vormen aannam, zijn er een aantal veelvoorkomende thema’s in romantische literatuur: de ongerepte natuur, overweldigende emoties, het bovennatuurlijke en (vaak onbereikbare) liefde.
Nog niet uitgelezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.
