Het realisme was een kunststroming die in de negentiende eeuw opkwam en tot ongeveer 1870 populair was. Het realisme – niet te verwarren met het twintigste-eeuwse surrealisme – was een reactie op de emotionele en sterk gedramatiseerde romantiek die er eind achttiende eeuw aan vooraf was gegaan.
Realisten probeerden de werkelijkheid zo objectief mogelijk weer te geven, zonder deze te verfraaien of romantiseren. De nadruk lag op het alledaagse leven en de gewone mens – zonder franje of poespas.
Wat is het verschil tussen het realisme en de romantiek?
De romantiek en het realisme stonden in veel opzichten lijnrecht tegenover elkaar. De romantiek legde de nadruk op emoties, verbeelding en de schoonheid van de natuur. Romantische schrijvers idealiseerden hun onderwerpen en vermengden fantasie met werkelijkheid.
Het realisme daarentegen, legde de nadruk juist op objectiviteit en feitelijke nauwkeurigheid. Dat het leven niet altijd leuk is, werd daarmee juist een belangrijk thema in hun kunst.
Hoewel het realisme inhoudelijk dus haaks stond op de romantiek, er werden veelal vergelijkbare schildertechnieken gebruikt. Realisten gebruikten veel aardetinten en gaven proporties, licht en texturen waarheidsgetrouw weer.
Wat zijn voorbeelden van realistische kunstenaars?
Een typisch voorbeeld van een realistisch schilderij is De aardappeleters van Vincent van Gogh. Op dit sobere tafereel zien we doodgewone boeren samen een eenvoudig maaltijd nuttigen. De armoede waarin deze mensen leefden, schuwde Van Gogh niet.
Ook De arenleesters van Jean-François Millet of De spoorweg van Édouard Manet zijn goede voorbeelden van het realisme. Telkens worden scènes uit het normale leven afgebeeld, alsof het toevallig genomen foto’s zijn.
Het realisme als literaire stroming
Ook in de literatuur drong het realisme door. Realistische auteurs wilden de wereld waarheidsgetrouw omschrijven en besteedden veel aandacht aan details en de sociale context waarin hun personages leefden. Hoofdpersonen waren geen helden, maar gewone mensen met herkenbare problemen, zoals armoede en familieruzies.
Leestip: De Stijl: de radicale kunstbeweging uit Nederland
Bovendien zaten er in realistische boeken vaak maatschappijkritische boodschappen verscholen. Denk bijvoorbeeld aan Charles Dickens, die in Oliver Twist de gevolgen van de industriële revolutie bekritiseert. Of Oorlog en vrede van Lev Tolstoj, waarin hij over de gevolgen van de oorlogen in Rusland onder Napoleon Bonaparte verhaalt.
Wat is het verschil tussen het realisme en het naturalisme?
Ook na het realisme ontwikkelden de kunsten door. Het naturalisme wordt in de literatuurwetenschappen vaak gezien als een voortzetting van het realisme, maar met een sterkere nadruk op wetenschappelijke principes. Naturalistische schrijvers gingen ervan uit dat menselijk gedrag werd bepaald door erfelijkheid, omgeving en sociale omstandigheden. Personages hadden daardoor dus weinig controle over hun lot.
In de schilderkunst volgde het impressionisme het realisme op. Deze kunststroming uit de late negentiende eeuw kenmerkt zich door losse penseelstreken waarmee vluchtige momenten worden vastgelegd, met aandacht voor licht en sfeer.
Nog niet uitgelezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.
