Het impressionisme staat bekend als een van de invloedrijkste kunststromingen uit de geschiedenis. Een van de beroemdste impressionistische werken is Impression, soleil levant (‘Impressie, opkomende zon’), een schilderij van Claude Monet waarin we de zon zien opkomen boven de mistige haven van het Franse Le Havre.

Het werk is geschilderd met snelle penseelstreken en in een licht palet. Dat lijkt voor de kijker van nu misschien weinig opzienbarend, maar maakt deel uit van een beweging die de kunstwereld tot op de dag van vandaag heeft gevormd – en die in 1874 leidde tot de nodige controverse.

Wat is het impressionisme?

‘Zonder de verftube was er geen impressionisme,’ luidt een beroemde uitspraak van kunstschilder Pierre-Auguste Renoir. Deze relatief simpele negentiende-eeuwse uitvinding maakte het veel makkelijker voor kunstenaars om in de buitenlucht te schilderen – en dat is precies wat de impressionisten veel deden.

Leestip: Wat was de romantiek? Kenmerken van romantische kunst

‘Schetsen in de buitenlucht is van alle eeuwen,’ benadrukt kunsthistoricus en hoogleraar Chris Stolwijk. ‘Wat de impressionisten daarbij naar voren brachten, was een snelle manier van schilderen met losse verftoetsen. In de ogen van die tijd waren hun werken onaf.’

Met die werkwijze zette de groep Franse kunstenaars zich af tegen de traditie van de prestigieuze Académie des beaux-arts.

Leestip: In het realisme stond de harde werkelijkheid centraal

En ook wat betreft onderwerpkeuze sloegen impressionisten een nieuwe weg in. Ze schilderden landschappen en het eigentijdse stadsleven, zoals taferelen van lunchende Parijzenaars en recreatie aan de Seine. In plaats van de historische en mythologische taferelen die werden geschilderd in opdracht van kerk en staat, waren de impressionisten geïnteresseerd in hun directe omgeving.

Impressionist als geuzennaam

In 1874 vond de eerste tentoonstelling van impressionisten plaats in de Franse hoofdstad. Werken van onder meer Claude Monet, Pierre-Auguste Renoir, Berthe Morisot, Edgar Degas, Camille Pissarro en Alfred Sisley waren er te zien. De expositie was georganiseerd door kunstenaars zelf, nadat ze meerdere keren waren geweigerd op de Parijse salon, met afstand de toonaangevendste kunsttentoonstelling in negentiende-eeuws Parijs.

De gevestigde stemmen in de Franse kunstwereld hadden in eerste instantie weinig goeds te zeggen over de vernieuwende werken. Meerdere critici merkten op dat de schilderijen onaf oogden. De kunstwerken zouden geen accurate weergave bieden van hun onderwerp, maar slechts een impressie.

Leestip: De Stijl: de radicale kunstbeweging uit Nederland

Dat was juist precies wat de kunstenaars voor ogen hadden. Ze vonden dat de traditionele technieken, met hun gladde oppervlakken en zorgvuldige afwerking, tekortschoten bij het uitdrukken van de energie van de moderne wereld. De titel ‘impressionist’ werd al snel overgenomen als geuzennaam.

Invloed impressionisme

De invloed van het impressionisme op de kunstgeschiedenis is inmiddels onmiskenbaar. Een jonge generatie van kunstenaars, onder wie Vincent van Gogh, werd sterk beïnvloed door de werkwijze en stijl van de impressionisten. Zo sijpelden de vernieuwingen van het impressionisme door in belangrijke kunststromingen als het neo-impressionisme, postimpressionisme, fauvisme en kubisme.

Nog niet uitgelezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.