Op de laatste dag van de expeditie die op touw werd gezet om het vliegtuig van Amelia Earhart te vinden, takelde de bemanning van de E/V Nautilusin de vroege ochtend een op afstand bestuurbaar onderzeeërtje of ROV, de Hercules, uit de oceaan. Terwijl het zeewater uit de Hercules op het dek kletterde, controleerde Robert Ballard, hoofdwetenschapper van de expeditie, de laatste monsters die door de ROV naar boven waren gehaald. Volgens de planning zou de Nautiluseen uur later het eilandje Nikumaroro verlaten en op weg gaan naar Samoa.
Met plastic handschoenen aan schoof Ballard een container uit de voorzijde van de ROV. In de met water gevuld bak lag een zilverkleurige plaat ter grootte van een laptop en een zwart voorwerp dat in het zeewater bijna was vergaan en deed denken aan een huls.
Ballard onderzocht de voorwerpen in het laboratorium aan boord van het onderzoeksschip. Het zwarte fragment was niet van aluminium, dus kon het niet van de Earharts Lockheed Electra 10e afkomstig zijn. De zilveren plaat was veelbelovender, want deze vertoonde klinknagelgaten. “Onder water zag het er echt uit als aluminium,” zei Megan Lubetkin, lid van het wetenschapsteam van de Nautilus.
Ballard hield het voorwerp omhoog. “Het is niet van haar vliegtuig,” zei hij. “Het is te buigzaam.”
Het was een passende afsluiting van een succesvolle expeditie, die door een crew van National Geographic Channel werd gevolgd en zal resulteren in een documentaire die op 3 november zal worden uitgezonden. Met behulp van technologie die nog niet eerder in de speurtocht naar Amelia Earhart was ingezet, was er iets veelbelovends van de zeebodem opgedoken. Maar het was niet waarnaar Ballard en zijn team op zoek waren.
Ballard bezocht het onbewoonde atol op grond van bewijzen die eerder waren verzameld door The International Group for Historic Aircraft Recovery (TIGHAR). Gezien Earharts laatste radioboodschap en de radiosignalen die na haar verdwijning werden opgevangen, meent de groep dat Earhart en haar navigator Fred Noonan in 1937 mogelijk op Nikumaroro zijn geland nadat ze de eerstvolgende tussenstop op hun vliegreis om de wereld, het kleine Howland Island, hadden gemist.
Volgens de hypothese van TIGHAR moet Earhart bij laagtij zijn geland op het koraalrif dat Nikumaroro omringt. Na een paar dagen moet het vliegtuig door de vloed van het rif zijn afgedreven en hetzij in de branding aan stukken zijn geslagen hetzij nog een tijdje zijn blijven drijven en uiteindelijk naar de diepte zijn gezonken.
TIGHAR wijst op de noordwestkust van het eilandje als mogelijke landingsplek van het vliegtuig, daar waar in 1929 de SS Norwich Cityop een rif liep en waar de lagune van het atol bij vloed wordt verbonden met de open zee. Drie maanden na de verdwijning van Earhart en Noonan nam een Britse beambte, die het eilandje inspecteerde voor mogelijke kolonisatie, een foto van het scheepswrak. Meerdere analisten menen dat een vage vorm die links op die foto is te zien het landingsgestel van de Electra zou kunnen zijn. Mensen die op het eilandje woonden nadat het was gekoloniseerd, vertelden aan onderzoekers van TIGHAR dat ze in de buurt van de ingang van de lagune wrakstukken van aluminium hadden gevonden.
Dat noordwestelijke segment van het eilandje – van de ingang van de lagune tot de noordpunt van het atol – werd het voornaamste onderzoeksgebied van de expeditie. “Het doel is om het vliegtuig in het primaire zoekgebied te vinden,” zei Ballard halverwege de expeditie, “of om aan te tonen dat het daar niet ligt.”
Daartoe moest Ballard, van huis uit geoloog, het atol eerst beter leren kennen. Hij stuurde zijn onderzoeksschip vijfmaal rond het eilandje, dat ruim zeven kilometer lang is, om de riffen met behulp van multibeam-echolood in kaart te brengen. Hij liet een robotbootje (ASV; autonomous surface vehicle) tweemaal rond Nikumaroro varen om de ondiepere plekken van het rif te scannen. Hij liet drones boven het atol vliegen om de branding rond het rif vanuit de lucht te bestuderen. Hij stuurde de Argus, een andere ROV, naar dieper water om dat met behulp van een sidescan-sonar af te speuren. En hij stuurde de Argusen de Herculesrond het eiland om met hun camera’s te speuren naar wrakstukken van het vliegtuig. De beelden van de beide ROV’s werden aan boord 24 uur per etmaal in de gaten gehouden door bemanningsleden die elkaar in ploegendiensten afwisselden. “We hebben er de hele mikmak op losgelaten,” zegt Ballard. “Dit was een totaalonderzoek.”
Ballard ontdekte dat het piepkleine Nikumaroro de top van een reusachtige onderzeese berg vormt. De flanken van de berg lopen in een reeks steile klippen en hellingen naar de zeebodem, een profiel dat vooral in het belangrijkste onderzoeksgebied spectaculair is. En als rivieren die van een berg stromen, wordt ook het puin van deze onderzeese berg via trechtervormige kloven naar de zeebodem afgevoerd. In zulke kloven komen ook eventuele wrakstukken terecht.
De Hercules en de Argus speurden de kloven van boven naar beneden af. Onder het wrak van de Norwich City beschenen de felle lampen van de ROV’s scheepsschroeven, ketels en andere resten van het schip terwijl het team aan boord meekeek. “Ik ben dankzij de Norwich City enorm veel te weten gekomen over de manier waarop voorwerpen van het rif afglijden,” zegt Ballard.
Maar de speurtocht in het primaire zoekgebied, daar waar mogelijk het landingsgestel van het vliegtuig op de foto was te zien, leverde niets op. “Als het vliegtuig daar zou liggen, zouden wrakstukken ervan langs de helling naar beneden zijn gegleden,” zegt Ballard, maar de ROV’s en de meekijkende wetenschappers vonden niets.
“We hebben honderd procent van het eilandje tot op een diepte van 750 meter visueel geïnspecteerd en hebben geen sporen van het vliegtuig aangetroffen,” zegt Ballard. “En we hebben honderd procent van het primaire zoekgebied tot een diepte van 900 meter visueel onderzocht.”
Geen vliegtuig.
Ballard is niet teleurgesteld over het resultaat. “Het was leuk om te doen,” zegt hij. “Het heeft alles gevergd wat we in huis hadden.”
En hij meent dat de speurtocht hiermee nog niet voorbij is. Na deze expeditie gaat de Nautilus namelijk op weg naar Baker Island en het eilandje waar Earhart oorspronkelijk had willen landen, Howland Island, om de wateren rond deze Amerikaanse gebiedsdelen voor de National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) in kaart te brengen. Mogelijk zal men in de kuswateren van die eilandjes nog iets kunnen ontdekken.
Ballard is voorlopig niet van plan Nikumaroro nog een keer te onderzoeken, tenzij er definitief bewijs wordt gevonden dat Earhart en Noonan daar zijn gestorven. Maar hij weet nu al op welke plek hij zou zoeken als hij er ooit zou terugkeren: de koraalstranden verder naar het zuiden, die vlak genoeg zijn om er met een vliegtuig te landen en waar het onderwaterlandschap veel minder grillig is – volgens hem perfect voor sonaronderzoek.
Dat zou sneller kunnen gebeuren dan we misschien verwachten. In 1940 vond een koloniaal functionaris beenderen op Nikumaroro, waaronder een schedel, en stuurde die naar Fiji, waar ze verloren zijn gegaan. Destijds gingen er geruchten dat het om de botten van Amelia Earhart zou gaan. Tijdens een landexpeditie onder leiding van National Geographic Society-archeoloog Fredrik Hiebert zijn mogelijk schedelfragmenten aangetroffen in het museum en cultuurcentrum Te Umwanibong in Tarawa, Kiribati.
Volgens Erin Kimmerle, forensisch antropologe aan de University of South Florida, is de schedel in kwestie die van een volwassen vrouw. “We weten niet of het om Earhart gaat, maar alle lijnen van bewijsvoering wijzen richting de botten uit 1940 in dit museum,” zegt zij. De onderzoekers zullen meer te weten komen wanneer de schedel is gereconstrueerd en op DNA is getest, wat in de komende maanden zou moeten gebeuren.
Ook dat is een passende afsluiting voor een Earhart-expeditie. Telkens wanneer de speurtocht voorbij lijkt te zijn, stuiten onderzoekers op een nieuwe, veelbelovende aanwijzing en daarmee op een vers spoor.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
