Habitatverlies, overtoerisme en de gevolgen van de klimaatverandering brengen steeds meer reisbestemmingen in gevaar, ook al hebben veel drukbezochte plekken een adempauze gekregen tijdens de gedwongen sluitingen wegens de coronavirus-pandemie.
Het was voor ons de aanleiding om de lezers van onze nieuwsbrief en onze volgers op Facebook de volgende vraag voor te leggen: “Zouden er plekken op aarde moeten zijn die zijn gesloten voor toeristen? Zou onze toegang tot de wildernis op enigerlei wijze beperkt moeten worden?”
De antwoorden stroomden binnen, waarbij de meeste mensen argumenten aanvoerden vóór het beperken van het toerisme. “De laatste paar decennia hebben ons veel geleerd over wat er met wilde plekken gebeurt als ze door te veel mensen worden overspoeld,” schreef Margaret Cervarich, die wees op het opgehoopte afval in het basiskamp aan de voet van de Mount Everest.
Lees ook: Jaar zonder toerisme is ramp voor Thailands tamme olifanten
“Veel ongerepte gebieden zouden naar mijn mening volledig voor mensen afgesloten moeten worden. En een paar zorgvuldig uitgekozen bestemmingen zouden alleen voor wetenschappelijk onderzoek toegankelijk moeten zijn,” schreef Charlisa Cato. Meerdere volgers, onder wie Alper Takci, vonden dat de beperkingen nog verder moesten gaan: “We zouden de hele planeet voor mensen moeten afsluiten.”
Sommige bestemmingen zijn al op tijdelijke basis voor toeristen gesloten, waaronder de Fjaðrárgljúfur-kloof op IJsland, die door een video van Justin Bieber furore maakte op het internet. En na het uitbrengen van de film The Beach (2000) met Leonardo di Caprio in de hoofdrol werd de Maya-baai in de Thaise archipel Phi Phi overspoeld door toeristen, die het plaatselijke koraal vertrapten. Het strand is sinds 2018 gesloten voor bezoekers maar zal binnenkort waarschijnlijk weer opengaan, zij het onder striktere voorwaarden voor toeristen. Op andere bestemmingen zijn specifieke activiteiten verboden. Zo treedt op 28 oktober op Hawaï een nieuwe wet in werking die het zwemmen met langsnuitdolfijnen verbiedt.
We legden dezelfde vraag voor aan de experts. De meesten van hen waren het erover eens dat het definitief afsluiten van bestemmingen voor toeristen geen oplossing is. “Ik ben tegen het idee dat je het toerisme naar kwetsbare plekken feitelijk gaat verbieden,” zegt Jeremy Sampson van de Britse ngo Travel Foundation, die zich wijdt aan het verbeteren van de toerismesector. “Feit is dat bepaalde vormen van toerisme kunnen bijdragen aan de bescherming van natuurlijk en cultureel erfgoed.”
Strategieën tegen overtoerisme
Er zijn talloze gevallen waarin een te grote toestroom van toeristen met maatregelen is ingeperkt. Vorig jaar verbood Italië de toegang van grote cruiseschepen tot de wateren van Venetië en riep de lagune waarin de stad ligt uit tot nationaal monument. Het land Bhutan volgt wat betreft toerisme al tientallen jaren een strategie van ‘hoge kwaliteit, lage kwantiteit’, waarbij de prijzen dusdanig hoog worden gehouden dat alleen welgestelde reizigers zich een bezoek aan het land kunnen veroorloven en er tegelijkertijd wordt geïnvesteerd in het behoud van de natuur en de cultuur. Sommige bestemmingen, waaronder Amsterdam, maken helemaal geen reclame meer voor zichzelf en zijn ten behoeve van het welzijn van de plaatselijke bevolking overgestapt van het promoten naar het managen van het toerisme.
Lees ook: Overtoerisme in Italië: hier zijn 5 alternatieven voor Venetië
“Er zijn veel voorbeelden van beheerssystemen voor toeristen waarmee de toestroom naar kwetsbare plekken beperkt kan worden,” zegt Greg Klassen, een toerismestrateeg in Vancouver. “Zo hebben veel nationale parken tegenwoordig gebieden waar een beperkt aantal bezoekers wordt toegelaten op basis van loten, die worden uitgedeeld op basis van ‘wie het eerst komt...’”
Dat soort systemen worden nu steeds vaker ingevoerd. In 2017 besloot Peru de toestroom naar Machu Picchu aan banden te leggen door bezoekers nog maar op twee vaste tijdstippen per dag toe te laten en ze te verplichten vaste looproutes te volgen. Sommige van de nieuwe, nog striktere regels ter indamming van de coronavirus-pandemie (waarbij bezoekers bijvoorbeeld een kaartje voor specifieke uren in plaats van een heel dagdeel moeten kopen) zullen waarschijnlijk ook na de pandemie blijven bestaan. In de VS is vanwege de pandemie de toegang op vaste tijdstippen onlangs ingevoerd voor het Rocky Mountain National Park en het Yosemite National Park. Hoewel dit soort maatregelen tijdelijk zijn, brengen ze de beheerders van deze parken wel op ideeën om het overtoerisme in de toekomst te beperken.
(Zal er ooit een duurzame vorm van overtoerisme bestaan?)
Toegang op vaste tijdstippen en het uitdelen van loten zijn ideeën die eerder al werden voorgesteld door onze lezer Wayne Woodman, die schreef: “Ik denk dat veel van onze wildernis en nationale parken onder de voet worden gelopen en daartegen beschermd moeten worden. Dus: ja, ik zou vóór striktere toegangsbepalingen zijn, door bezoekers loten te geven, zodat de minder welgestelden niet worden benadeeld.”
Maar met tijdstippen en loten kunnen niet alle problemen worden opgelost. “Het gaat niet alleen om aantallen. Mensen hebben het altijd over bezoekersdruk, maar dat is denk ik te simplistisch. Er zouden genuanceerder oplossingen moeten zijn,” zegt Sampson. Een van de ideeën is dat bezoekers de belofte doen dat ze zich beter zullen gedragen. In de laatste jaren is aan toeristen naar bestemmingen als IJsland, Nieuw-Zeeland, Haida Gwaii en het Big Island van Hawaï gevraagd om vóór of bij aankomst zo’n soort belofte te ondertekenen. De bewoording van zulke pledges loopt van plek tot plek uiteen, maar ze komen erop neer dat bezoekers wordt gevraagd zich rustig te gedragen, de natuur te beschermen en de lokale cultuur te respecteren.
“De meeste mensen die een bezoek aan Palau brachten, wisten niet zo goed hoe ze zich op redelijke wijze moesten gedragen,” zegt Klassen, die meehielp aan het opstellen van de pledge voor dit Pacifische eilandstaatje. “De hele archipel ligt binnen een groot zeereservaat, maar de toeristen namen koralen van plaatselijke riffen mee naar huis, lieten afval en spullen achter en gedroegen zich in sommige gevallen slecht.”
In de belofte wordt omschreven wat bezoekers wel en niet zouden moeten doen: “Verzamel geen souvenirs van zeeleven. Sta open voor de cultuur en de plaatselijke bevolking.” In tegenstelling tot andere pledges wordt deze ondertekende belofte gehandhaafd met boetes van tot wel één miljoen dollar. “Maar ook op plekken waar dit soort beloften vrijwillig zijn, zorgen ze voor een zeker niveau van voorlichting en betrokkenheid. Zelfs kleine veranderingen in het gedrag van toeristen kunnen veel uitmaken,” zegt Klassen.
Economie van het natuurbehoud
Op sommige bestemmingen, vooral in Afrika, staat of valt het behoud van de plaatselijke wilde fauna met een strikte controle van het aantal bezoekers. De inkomsten uit deze vorm van toerisme zijn van vitaal belang voor de plaatselijke bevolking, die anders mogelijk haar toevlucht zou moeten nemen tot minder duurzame vormen van levensonderhoud.
Lees ook: Kan CO2-afvang het vliegen duurzamer maken?
“In Rwanda brengt een hoogwaardige vorm van toerisme meer dan achttien miljoen dollar in het laatje, wat heeft bijgedragen aan de uitbreiding van de populatie gorilla’s van amper 254 in 1981 tot 600 in 2019,” zegt Tiffany Misrahi, vicepresident beleid en onderzoek van de World Travel and Tourism Council.
Toerisme kan dus van cruciaal belang zijn voor het natuurbehoud op deze wilde bestemmingen. “Als deze vergeten wouden in het hart van Afrika niet door de rest van de volkeren in de wereld worden gezien, lopen ze een groot risico om definitief te verdwijnen,” zegt Praveen Moman, oprichter van Volcanoes Safaris, een bedrijf dat al 25 jaar lang een beperkt aantal bezoekers naar Oeganda en Rwanda brengt om ze te laten kennismaken met de berggorilla’s en chimpansees van de regio.
Waar vaak geen rekening mee wordt gehouden, is het feit dat er ook nog mensen in deze wilde natuurgebieden wonen: de inheemse bevolking, die de planeet al duizenden jaren lang in evenwicht hebben gehouden.
“Je kunt een kaart tekenen van de meest tot de verbeelding sprekende natuurgebieden en daaroverheen een tweede kaart leggen waarop de gebieden zijn te zien waar de plaatselijke cultuur gevaar loopt te verdwijnen, waar inheemse volken en hun talen en tradities grote moeite hebben om te overleven. Beide kaarten zijn bijna identiek,” zegt Elizabeth Kapu’uwailani Lindsey, een Polynesische documentairemaakster, antropologe en National Geographic-onderzoekster.
(Omzeil de drukte en bezoek in plaats daarvan deze verborgen juweeltjes.)
“Dus als je het over een bepaalde plek hebt, moet je het ook hebben over mensen. We hebben de wijsheid nodig van degenen die deze gebieden duizenden jaren lang hebben beheerd. We moeten van ze leren en onze eigen verbondenheid met de wereld van de natuur koesteren.”
Aan de kustfjorden van de Canadese provincie British Columbia ligt binnen de grenzen van het Great Bear Rainforest een gebied ter grootte van Ierland waar duizend jaar oude woudreuzen en de zeldzaamste berensoort ter wereld worden beschermd. In het reservaat worden bezoekers uit de hele wereld verwelkomd in de Spirit Bear Lodge, die eigendom is van de Kitasoo Xai’xais Nation en ook door deze gemeenschap wordt beheerd. De inkomsten uit het toerisme komen ten goede van plaatselijke gemeenschappen en het natuurbehoud in het gebied, zoals de succesvolle strijd om de berenjacht te verbieden.
“De ouderlingen zeggen altijd: ‘Wat we hier hebben, is niet van ons. Wij hebben het alleen in beheer voor de volgende generaties.’ En dat is heel belangrijk bij alles wat we doen,” zegt Douglas Neasloss, hoofdadviseur van de Kitasoo Xai’xais Nation. “De gemeenschap heeft heel duidelijk te kennen gegeven dat het niet alleen om geld gaat, maar om de toekomst. We zijn in staat geweest onze cultuur nieuw leven in te blazen en een duurzaam businessmodel op te zetten, zonder dat we daarbij vis uit de rivieren scheppen of ook maar één boom kappen.”
Om reizigers te interesseren voor sociale projecten en milieu-initiatieven en op die manier te voorkomen dat ze allemaal naar dezelfde kwetsbare bestemmingen komen, heeft Jordanië samen met de ngo Tourism Cares een “betekenisvolle reiskaart” van het land samengesteld. Daarop zijn twaalf bijzondere ervaringen uitgetekend die ervoor zorgen dat bezoekers de natuur niet te veel belasten, zich over het hele land verspreiden en een echte bijdrage aan de plaatselijke cultuur leveren. Het programma is zó’n succes dat een soortgelijke kaart nu wordt gecreëerd voor Colombia.
Het sluiten van bestemmingen voor toeristen is mogelijk alleen als laatste redmiddel een optie, en veel van onze volgers die op onze oorspronkelijke vraag reageerden, waren het daarmee eens. “Om bedreigde plekken te behouden zal een minimum aantal mensen de kans moeten krijgen om erdoor verbluft en gefascineerd te raken,” schreef Ebrahim Hamad. “Mensen zullen geen plekken beschermen die ze niet kennen.”
Doel en middelen
Een ander idee is om een bestemming helemaal vanuit het niets te creëren. In de Saoedische woestijn langs de kust van de Rode Zee, in een gebied ter grootte van België, zal een stad met de naam Neom verrijzen. De bedoeling is om bij de aanleg van de stad 95 procent van de plaatselijke natuur te behouden. De stad zal “geen auto’s en wegen hebben en geen CO2 uitstoten.”
“Het is een van de eerste bestemmingen in de wereld die volledig berust op de principes van hernieuwbaar toerisme,” zegt Paul Marshall, hoofd milieu van Neom. Op de bestemming wil men technologie gebruiken om mensen op een heel andere manier met natuur en natuurbehoud kennis te laten maken, als alternatief voor een massaal bezoek aan een bezoekerscentrum.
“We willen het bezoekerscentrum binnenste buiten keren en met behulp van technologieën als AR/VR (‘assisted reality/virtual reality’) beelden creëren terwijl mensen buiten in de natuur verkeren,” zegt Marshall. “Het zal dus geen natuur zijn die je in een gebouw ervaart, maar een voorlichtingsprogramma dat op het werkelijke landschap is geprojecteerd.”
Ook andere technologische snufjes worden er gebruikt. Zoals influencers op Instagram en andere sociale media bijdragen aan de verwoesting van kwetsbare plekken door volgers ertoe aan te zetten louter naar bepaalde bestemmingen te reizen om een er een selfie te maken, zo kunnen dezelfde platforms ingezet worden om die trend om te draaien.
In samenwerking met toeristische bestemmingen als Jackson Hole, een vallei in Wyoming, moedigt de organisatie Leave No Trace reizigers aan om algemene in plaats van specifieke locatie-aanduidingen op sociale media te gebruiken, om te voorkomen dat een bepaalde plek door toeristen wordt overspoeld. Ook de virtual reality waarmee reizigers tijdens de pandemie konden blijven ‘globetrotten’, zou ingezet kunnen worden om overtoerisme naar kwetsbare plekken te vermijden. De adembenemende prehistorische kunst in de grotten van Lascaux, die al sinds 1963 voor het publiek zijn gesloten, wordt gedeeld met behulp van een replica, een rondreizende hightech-expositie en virtuele rondleidingen op de website van deze wereldberoemde bestemming.
“Het is geen eenvoudige taak om een toekomst te bereiken waarin mensen toegang tot bepaalde plekken hebben, maar dan zonder dat ze die plekken schaden (...). Afzonderlijke reizigers hebben de beste bedoelingen, maar heb je ooit een groep mensen meegemaakt die het allemaal met elkaar eens is?” vraagt lezeres Barbara Cool zich af. Misschien niet, maar het is van cruciaal belang dat we iets doen.
“De vraag die we eigenlijk zouden moeten stellen, is de vraag hoe het reizen als instrument kan worden ingezet bij het oplossen van wereldwijde problemen. Want dat is mogelijk,” zegt Sampson.
HOE JIJ KUNT HELPEN
Eenmaal op reis kun je je rekenschap geven van de onderstaande duurzame manieren van reizen. Vermijd zo mogelijk reizen naar bestemmingen die last hebben van overtoerisme. Verminder de recreatiedruk op kwetsbare plekken als je sociale media gebruikt. Samen met talloze bestemmingen moedigt de organisatie Leave No Trace reizigers aan om algemene in plaats van specifieke locatie-aanduidingen te gebruiken, om te voorkomen dat een bepaalde plek door toeristen wordt overspoeld. Als je naar bestemmingen als IJsland, Nieuw-Zeeland, Haida Gwaii en het Big Island van Hawaï reist, vergeet dan niet de bezoekersbelofte te ondertekenen, waarin je belooft de natuur te ontzien en te beschermen en de lokale cultuur te respecteren.
Norie Quintos schrijft en blogt vanuit een cultureel perspectief over de wereld van het reizen. Volg haar op Twitter.
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd in het Engels op nationalgeographic.com
