Veel plekken langs de vroegere waterlinies zijn nog steeds te bezoeken. Musea, vestingstadjes en forten vertellen het verhaal van de Oude Hollandse Waterlinie, de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam.

1. Naarden Vesting

Naarden Vesting is zonder twijfel een van de best bewaarde vestingstadjes van Nederland. Het was onderdeel van zowel de Nieuwe Hollandse Waterlinie als de Oude Hollandse Waterlinie en heeft een kenmerkende stervorm met zes bastions, dubbele stadswallen en een dubbele gracht.

Leestip: De Hollandse Waterlinies: een inventief strijdmiddel tegen de Fransen

In de vesting zijn een aantal bezienswaardigheden te bekijken, waaronder stadspoorten en bastions. In een daarvan, Bastion Turfpoort, is het Nederlands Vestingmuseum gevestigd. Hier leer je meer over de geschiedenis van Naarden en de Hollandse waterlinies.

2. Fort bij Vechten

Vlak bij Utrecht ligt een van de grootste forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, de verdedigingslinie die zich uitstrekte van grofweg het IJsselmeer tot Gorinchem. Het fort bestaat onder andere uit een bomvrije kazerne, batterijen en een gracht, daarnaast vind je er het Waterliniemuseum.

In dit museum wordt niet alleen de geschiedenis van de waterlinies belicht, maar ook de Limes, de vroegere noordgrens van het Romeinse Rijk die ook op deze plek liep.

3. Slot Loevestein

In de uiterwaarden van de Maas en Waal ligt Slot Loevestein, een versterkte burcht uit de veertiende eeuw. Rond het jaar 1672 werd het opgenomen in de Oude Hollandse Waterlinie. Tijdens dit zogenoemde ‘rampjaar’ werd de Republiek door Engeland, Frankrijk én de bisdommen Münster en Keulen aangevallen en was de nood aan een militair verdedigingsstelsel hoog. Vanaf deze plek konden verschillende polders onder water gezet worden en zou het westelijke deel van de Republiek beschermd worden.

Leestip: Van ridders tot romantiek: de 10 mooiste kastelen van Nederland

Tijdens een bezoek aan het kasteel leer je meer over haar sleutelrol in de verdedigingslinies, maar ook over de roemruchte ontsnapping van Hugo de Groot. Hij wist in 1621 op spectaculaire wijze uit het slot te ontsnappen, dat destijds dienst deed als staatsgevangenis.

4. Fort bij Rijnauwen

Het grootste fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie ligt in Bunnik, bij Utrecht. Fort bij Rhijnauwen werd aan het eind van de negentiende eeuw gebouwd en bood plek aan honderden soldaten. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het een opslagplaats voor munitie van de Duitsers en na de oorlog was het in gebruik door Defensie.

Leestip: Dit zijn de mooiste eilanden van Nederland – als we de Waddeneilanden niet meetellen

In 1975 werd het fort overgedragen aan Staatsbosbeheer, dat in de zomermaanden rondleidingen geeft over het terrein. Aan bod komt niet alleen de functie van het fort in oorlogstijd, maar ook de natuur die hier in de loop der jaren heeft kunnen floreren. Zo leven er dassen, reeën, marterachtigen en ijsvogels op het complex.

5. Fort Pampus

Fort Pampus is gelegen op een eiland in het IJmeer, en onderdeel van de Stelling van Amsterdam – een waterverdedigingslinie die Amsterdam moest beschermen. Het eiland moest in 1887 kunstmatig worden aangelegd en het fort staat op maar liefst 4000 heipalen van elf meter lang. Het forteiland is bereikbaar met een veerdienst vanuit Muiden, Almere en Amsterdam-IJburg, maar je kunt er ook met eigen boot, kano of SUP komen.

6. Fort Everdingen

Fort Everdingen is onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en werd gebouwd tussen 1842 en 1847. Met behulp van drie sluizen konden de omliggende polders onder water gezet worden. Anno nu huist er een bierbrouwerij en zit er een kleinschalige camping. Wie meer wil weten over de historie van het fort kan deelnemen aan een rondleiding.

Leestip: De Pyramide van Austerlitz: Napoleons vergeten monument in Nederland

7. Vestingstad Gorinchem

Gorinchem werd in 2021 door de ANWB gekroond tot ‘Allermooiste vestingstad van Nederland’. Die titel is mede te danken aan de mooie ligging – vanaf de vijf kilometer lange vestingwal heb je uitzicht op het hierboven genoemde Slot Loevestein.

Gorinchem is een levendige stad met tal van monumenten die herinneren aan de tijd dat het onderdeel was van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Tijdens een stadswandeling kun je kanonnen, bastions, ravelijnen, grachten en binnenhavens bewonderen.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!