Saturnus is misschien wel de meest majestueuze planeet van ons zonnestelsel. De gasreus staat momenteel groter en helderder aan de nachthemel dan op enig ander moment in het jaar. Maar bovendien zullen zijn beroemde ringen een stand aannemen die we voorlopig niet meer zullen zien.
In de nacht van 14 juni (op het westelijk halfrond) of 15 juni (in het oosten) stond de geringde planeet ‘in oppositie’– dat wil zeggen tegenover de zon ten opzichte van de aarde. De planeet staat vanaf die nacht – ook geudrende de rest van juni en zelfs tot in juli – dichter bij de aarde dan op enig andere moment dit jaar, op ‘slechts’ 1,3 miljard kilometer van de aarde. Voor nachtkijkers met een goede amateurtelescoop betekent dit dat Saturnus gedurende deze periode zijn grootste omvang en helderheid bereikt.
Het spotten van Saturnus is zelfs met het blote oog niet moeilijk: hij schijnt als een opvallende goudgele ster tussen het zwakke licht van het sterrenbeeld Slangendrager (Ophiuchus), dat tegen het vallen van de avond boven de oostelijke horizon opkomt. Maar de planeet en zijn verbluffende ringenstelsel – dat momenteel met een hoek van 26,5 graden naar de aarde is gekanteld – zullen het best te zien zijn door een amateurtelescoop.
Vanaf de aarde gezien is 26,5 de maximale hoek die de ringen aannemen en het is een aanblik die zich maar eens in de vijftien jaar voordoet.
De schijnbaar solide ringen zijn minder dan anderhalve kilometer dik en bestaan uit ontelbare brokken ijs die rond de planeet draaien en in grootte variëren, van grote keien tot korreltjes zand. Begin jaren tachtig van de vorige eeuw vlogen de ruimtesondes Voyager 1 en 2 dicht langs Saturnus en onthulden dat de brede ringen verdeeld zijn in duizenden smalle ‘ringlets’, die doen denken aan de groeven van een vinylplaat.
Later bleek uit beelden van de ruimtesonde Cassini – die in een baan rond Saturnus draait – dat de ringen hun vorm behouden door piepkleine ‘herdermaantjes’, die met hun zwaartekracht de brokken ijs in een vaste baan rond de planeet houden.
Momenteel bieden de duidelijk naar de aarde gekantelde ringen een prachtige blik op de zogenaamde Cassinischeiding, een donkere en opvallende spleet tussen de beide helderste ringen van het stelsel.
Planetenparade
Naast een prachtige aanblik van de ringen kunnen nachtkijkers die beschikken over amateur-telescopen van 4 inch of meer ook de twee grootste van Saturnus’ 62 bekende manen spotten: Titan en Enceladus, die als kleine vlekjes aan weerszijden van de gasreus zullen opduiken.
Titan is groter dan de planeet Mercurius en misschien wel de meest fascinerende maan van Saturnus. Deze ijzige wereld is gehuld in een dikke oranje smog, en op zijn oppervlakte liggen meren en zeeën van vloeibaar ethaan en methaan die mogelijk bouwstenen voor leven bevatten. Ook Enceladus houdt de astrobiologen bezig, omdat vermoed wordt dat onder het ijzige oppervlak van deze met geisers bezaaide maan een oceaan ligt waarin leven mogelijk zou kunnen zijn.
Na zijn oppositie zal Saturnus voor nachtkijkers in de VS en Europa in de late avond laag aan de zuidelijke hemel staan. De beste tijd om te kijken, zal tussen middernacht en twee uur ’s ochtends plaatselijke tijd zijn, wanneer de planeet zijn hoogste stand aan de hemel bereikt en op z’n helderst is.
Als toegift kun je ook nog uitkijken naar andere ‘supersterren’ die zich de komende week bij Saturnus zullen aansluiten. Zo zal de geringde planeet boven Antares schijnen, de helderste ster in het naburige sterrenbeeld Schorpioen (Scorpius). Deze opvallend oranjekleurige ster staat op een indrukwekkende zeshonderd miljoen lichtjaar van de aarde, maar is slechts een fractie zwakker dan Saturnus.
Uiterst rechts van Saturnus kunnen kijkers de blauwe ster Spica en de heldere, crèmekleurige planeet Jupiter in het aangrenzende sterrenbeeld Maagd (Virgo) ontwaren. De grootste planeet van het zonnestelsel stond in april het dichtst bij de aarde in dit jaar, dus is hij nog steeds goed te zien. De komende weken zal de reus op één lijn komen te staan met Saturnus, Antares en Spica – een spectaculaire aanblik die eenvoudig te spotten is.
Dus als je op de eerstvolgende heldere avond opkijkt naar de hemel, kun je aan de zuidelijke hemel de ware Lord of the Rings en zijn opmerkelijke kosmische metgezellen zien schijnen.
Veel kijkplezier!
Lees ook: ‘Saturnus op z’n mooist en 6 andere hemelse gebeurtenissen die je deze maand niet mag missen’.
Andrew Fazekas, de ‘Night Sky Guy’, schreef het boek Star Trek: The Official Guide to Our Universe en is presentator van Mankind to Mars van NG Live! Volg hem op Twitter, Facebook en zijn website.
