De omstandigheden zijn gunstig, dus als het mee zit krijgen sterrenkijkers alvast een leuk cadeautje voor de feestdagen. De meteorenzwerm Geminiden komt eraan, en dat belooft een van de mooiste shows vol vallende sterren van het jaar te worden.
Het hoogtepunt van de jaarlijkse zwerm valt in de nacht en vroege ochtend van 13 op 14 december. Toeschouwers kunnen dan tientallen vallende sterren per uur zien. Een paar dagen later volgt nog een cadeautje voor sterrenkijkers met een eigen telescoop: een zeldzame glimp van de asteroïde die de zwerm veroorzaakt terwijl die langs de hemel suist.
Meteorenzwermen ontstaan doordat de aarde door een wolk van deeltjes vliegt die wordt achtergelaten door een passerende ruimterots. Het overgrote deel van de meteoroïden is niet groter dan een zandkorrel. Ze verbranden in de bovenste laag van de dampkring, waardoor heldere lichtsporen ontstaan.
Afgelopen jaar vond het hoogtepunt van de Geminiden-show plaats tijdens een supermaan. Omdat deze ongebruikelijk grote volle maan voor veel licht zorgde, waren zwakkere meteoren niet goed te zien. Maar dit jaar is er nauwelijks maanlicht tijdens het hoogtepunt van de zwerm. De krimpende, sikkelvormige maan komt pas rond halfvijf op 14 december op.
Het is leuk om de Geminiden te bekijken, omdat de meteoren langzamer zijn dan de meeste andere jaarlijkse zwermen. Dat betekent dat de sporen langer te zien zijn. Deze meteoren, die met een snelheid van zo'n 32 kilometer per seconde door de atmosfeer vliegen, laten prachtige lange bogen achter, die minimaal een seconde of twee zichtbaar zijn.
De Geminiden danken hun naam aan het sterrenbeeld ‘Gemini’ (Tweeling), omdat het lijkt alsof de meteoren vanuit dat deel van de hemel afkomstig zijn. Het beste moment om te beginnen met kijken is als het sterrenbeeld opkomt boven de oostelijke horizon, wat rond negen uur 's avonds zal zijn.
Gemini staat het hoogst in de lucht voor kijkers op het noordelijk halfrond. Europese toeschouwers zien de zwerm dan ook op zijn best als het echt donker is geworden. Sterrenkijkers in een gebied rond de noordelijke middenbreedtegraden, die een heldere hemel hebben en ver van het licht van de stad zijn, kunnen rekenen op maar liefst 120 vallende sterren per uur. Toeschouwers in de buitenwijken van steden krijgen door lichtvervuiling slechts zo'n twintig tot zestig meteoren per uur te zien.
De show valt wat minder spectaculair uit voor sterrenkijkers op het zuidelijk halfrond, omdat Gemini daar niet boven de horizon komt. Voor mensen in zuidelijke gebieden is er nog steeds veel moois te zien, alleen is het aantal vallende sterren per uur minder.
Meteorenmaker
De meeste jaarlijkse meteorenzwermen die wij zien, zijn ontstaan door passerende kometen. Die laten een spoor van deeltjes achter doordat het ijs waar die deeltjes in zaten verdwijnt naarmate ze dichter bij de zon komen. Voor de Geminiden geldt dat niet. Deze deeltjes zijn afkomstig van 3200 Phaethon, een vreemd object dat door astronomen een ‘rotskomeet’ wordt genoemd. Als zo'n soort asteroïde vlak langs de zon passeert, zorgt de warmte ervoor dat hij breekt en rotsachtige deeltjes verspreidt.
3200 Phaethon heeft een doorsnede van zo'n vijf kilometer en heeft een baan die dichter bij de zon komt dan welke andere bekende asteroïde dan ook. Op 16 december passeert het object de aarde op een historisch kleine afstand van zo'n tien miljoen kilometer. Zo dichtbij is het sinds 1974 niet meer gekomen en zal het tot 2093 ook niet meer komen.
Gelukkig is de kans op een botsing zeer klein. Hoewel de asteroïde met enige regelmaat de baan van de aarde kruist, voorspellen astronomen dat hij in ieder geval in de komende duizend jaar niet dichtbij genoeg komt om een gevaar te vormen.
Maar 3200 Phaethon is wel vrij eenvoudig te zien voor sterrenkijkers met een kleine telescoop. De asteroïde komt op 16 december rond 12 uur ‘s avonds Nederlandse tijd het dichtst bij de aarde. Hij ziet eruit als een heldere lichtbal die met een stevige vaart langs komt vliegen. Kijk op de website van Sky and Telescope voor details over de route die de asteroïde aflegt door de hemel.
Als het je niet lukt om op de piekdagen te kijken, zijn er ook nog genoeg vallende sterren in de dagen voor en na het hoogtepunt. En zelfs als het bewolkt is, kun je online kijken dankzij het Virtual Telescope Project. Daarop zijn live webcasts te zien vanuit Italië en Arizona, op 13 en 14 december van de Geminiden en op 15 en 16 december van 3200 Phaethon.
Veel kijkplezier!
Andrew Fazekas, de Night Sky Guy, is de auteur van Star Trek: The Official Guide to Our Universe en host van NG Live! Mankind to Mars presentaties. Volg hem op Twitter en Facebook.
