In de komende maand december zijn we getuige van twee meteorenzwermen achter elkaar, de maan die op de foto gaat met planeten en talloze andere goede redenen om de blik omhoog te richten. Je hebt zelfs de kans een glimp van de enige zichtbare supermaan van 2017 op te vangen.
Dus stof die verrekijker af en kruis deze gebeurtenissen aan in je agenda!
Een koude supermaan en Aldebaran – 3 en 4 december
De volle maan van december wordt op het noordelijk halfrond ook wel ‘koude maan’ genoemd omdat hij vaak samenvalt met temperaturen onder het vriespunt. Ditmaal arriveert de koude maan officieel op 3 december om 16.47 uur. Minder dan een dag later zal de maan het dichtst bij de aarde staan, op een afstand van een kleine 358.000 kilometer. De combinatie van een volle maan en de kortste afstand tussen de maan en de aarde wordt ‘supermaan’ genoemd, en die van december zal de eerste en tevens laatste supermaan van 2017 zijn. In de nacht van 3 op 4 december zal de maan zo’n 7 procent groter en 16 procent helderder dan normaal lijken.
Op 3 december kun je met behulp van een verrekijker of een amateur-telescoop ook proberen om de helderoranje ster Aldebaran vlakbij de maan te spotten. Met wat geluk zullen nachtkijkers in het noordwesten van de VS de maan vlak vóór zonsopgang voor deze rode reus, deel van het sterrenbeeld Stier, langs zien trekken. Kijkers in het noorden van Groenland en grote delen van Azië zullen de ster ’s avonds achter de maan zien verdwijnen. Je kunt deze tabel gebruiken om overal ter wereld de exacte tijdstippen te vinden waarop het getwinkel van de reuzenster zal wegvallen.
De maan en Praesepe – 7 december
Een echte uitdaging is het spotten van de beroemde open sterrenhoop Praesepe in het sterrenbeeld Kreeft. De afnemende, bijna-volle maan wijst de weg. Deze prachtige sterrencluster bevindt zich op zeshonderd lichtjaar van de aarde en werd al in 260 v. Chr. vermeld door de Griekse dichter Aratos, die hem als “de kleine mist” omschreef. De sterrenhoop is op donkere en heldere nachten met het blote oog zichtbaar als een vage en wazige vlek. Nachtkijkers in de buitenwijken moeten een verrekijker of amateur-telescoop gebruiken.
De Geminiden-meteorenzwerm – 14 december
The annual Geminid shower will reach its peak this night and into the following morning for viewers in the Americas. The Geminids are known to be quite prolific, with rates as high as 60 to 120 shooting stars an hour.
De jaarlijks terugkerende Geminiden-meteorenzwerm zal voor Nederlandse nachtkijkers rond half vijf ’s ochtends in deze nacht zijn hoogtepunt bereiken. De Geminiden staan bekend als een echte zwerm, met soms wel 60 tot 120 ‘vallende sterren’ per uur. Ook in de nachten vóór en na de 14e worden de nodige meteoren verwacht. Het schijnsel van de afnemende maansikkel is zwak en de maan komt pas om 04.20 uur op, dus wordt het plezier van nachtkijkers in Nederland nauwelijks verstoord. Onze gedetailleerde nachtkijkersgids voor deze unieke voorstelling aan het firmament verschijnt binnenkort.
De maan en Jupiter – 14 december
Op 14 december zullen vroege vogels de afnemende maansikkel naast de heldere planeet Jupiter zien stralen. Hoewel ze vlak naast elkaar lijken te staan, zal de maan zich op 397.000 kilometer van de aarde bevinden terwijl Jupiter op een majestueuze afstand van 922 miljoen kilometer van onze planeet zal staan. De pracht van deze hemellichamen wordt nog vergroot doordat Mars rechtsboven van het kosmische duo zal opduiken, terwijl de heldere ster Spica op één lijn met de beide planeten zal staan.
Decemberwende – 21 december
Op 21 december zal de zon om 17.28 uur zijn laagste punt aan de hemel bereiken, waardoor deze dag op het noordelijk halfrond de kortste dag van het jaar zal zijn. Op het zuidelijk halfrond zal de zon juist op zijn hoogste punt aan de hemel staan en is 21 december de langste dag van het jaar en het officiële begin van de zomer. Het komen en gaan van de seizoenen is het gevolg van het feit dat de as waarom de aarde rondtolt een beetje uit het lood staat ten opzichte van het vlak waarin de aarde zijn baan rond de zon aflegt. Gedurende de winter is de aardas daardoor enigszins van de zon af gekanteld, zodat het noordelijk halfrond minder direct zonlicht ontvangt. De precieze datum en tijd van de decemberwende varieert van jaar tot jaar een beetje, vanwege het tijdverschil tussen een kalenderjaar van 365 dagen en het zonnejaar, de tijd die de aarde nodig heeft om precies eenmaal rond de zon te draaien (365,26 dagen).
Ursiden-meteorenzwerm – 22 december
In de late namiddag en vroege avond van 22 december zullen Nederlanders het hoogtepunt van de jaarlijkse meteorenzwerm ‘Ursa-Minoriden’ of Ursiden kunnen meemaken. Deze relatief kleine zwerm zal optisch uitwaaieren vanuit het sterrenbeeld Kleine Beer (Ursa Minor), met zijn kenmerkende sterrenpatroon van de steelpan. De meteoren zullen uit één punt (de radiant) net boven de ‘pan’ van de Kleine Beer weg lijken te schieten.
Hoewel de Ursiden gemiddeld niet meer dan tien tot vijftien vallende sterren per uur produceren, kunnen kijkers bij zeldzame gelegenheden wel dertig of meer meteorieten per uur zien. Dit jaar komt de wassende maansikkel om half drie ’s nachts op, waardoor zijn schijnsel de waarneming van de zwerm kan verstoren.
De maan en Aldebaran, Deel II – 30 december
Nachtkijkers in de hele wereld krijgen deze maand nogmaals de kans om onze maan naast het ‘rode oog’ van Taurus de Stier te zien staan. Het heldere duo zal kort na zonsondergang in het oosten opkomen. Probeer met de verrekijker het vage oranje schijnsel van Aldebaran te spotten in het relatief felle schijnsel van de wassende, bijna-volle maan. Met wat geluk kunnen de meeste kijkers in Noord-Amerika, Europa en westelijk Rusland de ster op 31 december (rond twee uur ’s nachts) kort achter de maan zien verdwijnen.
Veel kijkplezier!
Andrew Fazekas, de ‘Night Sky Guy’, schreef het boek Star Trek: The Official Guide to Our Universe en is presentator van Mankind to Mars van NG Live! Volg hem op Twitter, Facebook en zijn website.
