Sterrenkundige Lucas Ellerbroek laat zich inspireren door het heelal en doet elke maand in National Geographic Magazine verslag van wat hij daar zoal aantreft.

Anderhalve meter afstand houden. Voor mensen een uitdaging, voor sterren een eitje. De dichtstbijzijnde ster, Proxima Centauri, staat op iets meer dan vier lichtjaar van de zon. Op schaal: als de zon een appel is in Amsterdam, is Proxima Centauri een olijf in Rome. Het komt wel voor dat sterren elkaar dichter naderen. Sommige dubbelsterren draaien rond het eind van hun levensloop zo dicht bij elkaar dat de zwaartekracht van de ene ster de gasatmosfeer van de andere leegtrekt. Hierdoor kan een van deze sterren vroegtijdig exploderen; gruwelijke taferelen die gelukkig plaatsvinden op veilige afstand van onze huiskamer.

Sterren kijken in Nederland

Ook in Nederland heb je de mogelijkheid om sterren te kunnen spotten. Vooral in de heldere koude winternachten kun je heel goed de sterrenhemel bekijken. In Nederland zijn er een aantal plekken waar je het het beste kunt zien. Dat is vanuit het Nationaal Park de Lauwersmeer, de Waddeneilanden en vanuit de zandvlaktes in de Veluwe.

De huiskamer: dat is op dit moment de plek waar de wereld verblijft. Zo veel mogelijk. De coronapandemie brengt verdriet en onzekerheid, maar soms ook een luxeprobleem: een zoektocht naar tijdsbestedingen. De online verkoop van tarwebloem en halters stijgt. Het goede oude Rummikub wordt uit de kast gepakt om de stemming erin te houden. Webcams van nestkastjes zijn een hit, de vogelbescherming ziet een toename in het aantal leden. Ouders struinen het internet af op zoek naar tijdverdrijf voor hun kroost.

Wat ook wordt gezocht: telescopen. Sterren kijken is een bezigheid bij uitstek tijdens een verblijf in isolatie. Het is eenrichtingsverkeer: het heelal straalt, wij kijken. De enige benodigdheid is vrij zicht op een zo donker mogelijke hemel.

Bovendien ziet iedereen dezelfde sterrenhemel. Zo is het bekijken ervan toch een gezamenlijke bezigheid, al ben je kilometers van elkaar verwijderd. In Nederland is sterren kijken een kat-en-muisspel. We laveren tussen lange maar bewolkte winternachten en korte maar heldere zomernachten. Bovendien is er in bevolkte gebieden veel lichtvervuiling, die algauw het zicht beneemt op de helft van de sterren.

Tegen de tijd dat deze column verschijnt nadert de langste dag van het jaar en duren de nachten minder dan zeven uur. Toch is het de moeite waard om op te blijven. Verschillende planeten laten zich zien als kenmerkende lichtpunten aan de avondhemel. De schuwe Mercurius is een vroege avondgast in de eerste weken van juni. Even na tien uur staat hij aan de westelijke horizon, terwijl hij de zon in het avondrood achtervolgt. In de laatste week van juni staat de wassende maansikkel aan de avondhorizon. Volg hem terwijl hij elke avond een beetje groter wordt. In de vroege zomerochtenden zijn Mars en de gasreuzen Jupiter en Saturnus van de partij. Maak met je telefoon een stop-motionvideo van de sterrenhemel en zie de maan en helderste planeten over de hemel voorbijtrekken. Met enig geluk spot je een vallende ster. Ga op zoek naar de Poolster. Kijk of je de Slangendrager kunt herkennen. Realiseer je dat de sterren in een sterrenbeeld niets met elkaar te maken hebben. De sterren staan er altijd al, de beelden zijn er omheen verzonnen. Bedenk ook dat bijna elke ster wordt omgeven door een of meer exoplaneten.

Wil je échte wetenschap bedrijven, bezoek dan de website zooniverse.org. Hier wordt de scherpe blik van vrijwilligers ingezet om op de telescoopfoto’s van grote observatoria nieuwe ontdekkingen te doen. Het menselijk oog kan namelijk objecten en patronen herkennen die voor een computer moeilijk vindbaar zijn. U kunt helpen om superzware zwarte gaten te vinden in verre sterrenstelsels op sterrenkaarten van de Drentse radiotelescoop LOFAR. Of een exoplaneet ontdekken in de meetgegevens van ruimtetelescoop TESS. En u kunt windpatronen en klimaatverandering bestuderen op de zuidpool van Mars. Daarvoor gebruikt u de foto’s van NASA-satelliet HiRISE.

Zet op de achtergrond apolloinrealtime.org op. Hier kunt u de Apollomissies naar de maan herbeleven, met de beelden en het geluid zoals die vijftig jaar geleden doorkwamen in de controlekamer in Houston. De ervaring van de astronauten geeft wellicht inspiratie over hoe u met een paar personen in een gesloten ruimte de tijd kunt doden.

Wie nog verder op zoek wil gaan, kan grasduinen in de speciale uitgave Reis door het heelal, die u over twee weken bij uw abonnement ontvangt of in de (online) winkel koopt. Wees getuige van de geboorte van sterren in de Orionnevel en botsende neutronensterren die goudatomen smeden. Hoe verder je kijkt, hoe langer in de tijd je teruggaat: verre melkwegstelsels, het vroege heelal, de echo van de oerknal.

Exotische en onverwachte verschijnselen in de ruimte prikkelen onze fantasie. Toch is het juist de onverschillige voorspelbaarheid van het heelal die berusting geeft. Je kunt er de klok op gelijkzetten. Sterker nog, de klok is erop gelijkgezet. Elke avond staat Mercurius in het westen, en de maan is over 28 dagen weer vol. En niet alleen het uurwerk van ons zonnestelsel tikt door. De aardeachtige exoplaneet Trappist-1f maakte dit jaar al twintig rondjes om zijn ster. De interstellaire komeet ‘Oumuamua reist met kilometers per seconde weg van de aarde, verder op zijn kosmische reis. Al deze objecten tezamen draaien al miljarden jaren rond het zwarte gat in het midden van de Melkweg.

Het heelal biedt ons escapisme. We zijn eraan gewend dat het onbereikbaar is. En we kunnen er op gepaste afstand van genieten.

Deze column verschijnt in de juni 2020 editie van National Geographic Magazine.