Dit artikel verscheen in de januari 2019 editie van National Geographic Magazine.
‘In februari 2017 voelde ik voor het eerst iets in mijn borst. Ik dacht meteen: dit voelt anders. Nu had ik het jaar daarvoor ook al een keer een knobbeltje gehad, en dat bleek gewoon een opgezette klier te zijn. Begin april ben ik toch maar naar de huisarts gegaan. Die verwees me voor alle zekerheid door naar het OLVG-ziekenhuis in Amsterdam. Ik ben daar alleen naartoe gegaan, redelijk onbevangen, maar toen ze de foto zagen, wilden ze meteen weefsel afnemen. Ik heb een paar verschrikkelijke dagen in onzekerheid doorgebracht.
Op 18 april, de dinsdag na Pasen, ging ik met mijn vriend naar het ziekenhuis voor de uitslag. Die was niet goed, zeiden ze meteen, en in het slechtste scenario zouden ze mijn borst moeten amputeren. Ze zeiden gelukkig ook dat deze vorm van kanker goed behandelbaar was. Ik kon het op dat moment nog niet echt bevatten, maar ik schoot wel meteen vol. O nee, dacht ik, mijn borst. En ook: als ik maar niet doodga. Ze hadden heel veel ervaring met deze vorm van kanker, zeiden ze, en de specialisten van het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis keken ook mee. Het perspectief was genezing. Maar die tumor moest er wel uit natuurlijk: het was een agressieve vorm van kanker.
Vervolgens is er nog meer onderzoek gedaan. Dan lig je daar opeens op je buik op een tafel met een gat erin, daaronder prikken drie verpleegsters met grote naalden in je borst. Twee weken later was het duidelijk: mijn borst moest eraf. Het idee van die amputatie heb ik op dat moment even geparkeerd, want voor het zover was, moest ik eerst chemotherapie volgen.
Niet alleen om de tumor kleiner te maken, maar ook om mijn lijf schoon te spoelen. In een paar maanden tijd kreeg ik twee verschillende chemokuren en ben ik twaalf keer aan het infuus gegaan. Ik nam altijd iemand mee: een vriendin, mijn ouders of mijn vriend. Dan lig je daar een hele ochtend op een soort loungebed. Afdeling B6. Waar ik toevallig zelf nog gewerkt had, jaren daarvoor, toen het nog een transitorium was.
Gelukkig sloeg de chemo aan: na de tweede serie kuren was de tumor aanzienlijk geslonken. Ik was altijd erg moe na een kuur, maar nooit heel ziek, ik moest nooit overgeven. Mijn haar begon wel meteen uit te vallen. Ik heb het maar geschoren en ben mutsjes gaan dragen. Dat was behoorlijk confronterend, maar ik onderging het alsof het erbij hoorde. Die kanker moest mijn lijf uit – die gedachte beheerste alles. Ik bleek trouwens ook een heel mooie schedel te hebben.
Mijn dochter heb ik het vrijwel meteen verteld, een paar dagen na de uistlag. Ga je dan dood? vroeg ze. Nee, ik denk niet dat ik doodga, zei ik. De dokter kan het goed behandelen. Toen ik haar vervolgens vertelde dat mijn borst eraf moest, vroeg zij, meteen praktisch: waar ga ik dan heen wanneer jij in het ziekenhuis ligt?
Ik heb geprobeerd het leven voor haar zo veel mogelijk door te laten gaan. Ik lag alleen wat meer op de bank. We zijn in die periode wel elke vakantie weg geweest. Naar Parijs, naar Zeeland. Ik was veel thuis natuurlijk, dus ik had ook wel behoefte om eruit te gaan. Maar ik had ook sterk het gevoel dat ik geen dingen moest uitstellen die ik graag wilde doen. Dat hoefde helemaal niet groot te zijn. Het ging erom dat ik zo veel mogelijk tijd kon doorbrengen met mijn dierbaren.
Behalve dat ik altijd moe was na een kuur, voelde ik me verder eigenlijk prima. Je hoort weleens dat mensen met kanker zich in de steek gelaten voelen door hun lichaam. Ik had meer het tegenovergestelde. Wat ben ik sterk, dacht ik. Ik heb kanker, ik krijg chemo, maar ik sta er nog steeds. Ik kan dit aan. Tijdens de chemo’s ben ik ook gewoon doorgegaan met sporten, bij het Cancer Care Centrum, onder begeleiding van een fysiotherapeut. Dat was heel belangrijk voor me, ik kon me eraan optrekken.
De operatie vond plaats op 2 november. Mijn vriend ging met me mee, en Ton, de fotograaf. Ik heb die ochtend nog even voor de spiegel gestaan. Zo heb ik er de eerste helft van mijn leven uitgezien, dacht ik, de tweede helft van mijn leven zal ik er anders uitzien.
De chirurg was fantastisch. Een enorm betrokken, integere man. Voor ik de operatiekamer inging, kwam hij nog even naar me toe. Even vragen hoe het met me gaat, even mijn hand vasthouden. Ik kon me overgeven aan het moment. Het ging ook heel snel. Een paar controlevragen, en toen was ik al onder narcose.
Toen ik drie uur later wakker werd, stond de chirurg weer naast mijn bed. Ik ben natuurlijk maar een van de vele vrouwen die hij opereert. Dat hij daar toch weer stond, maakte het heel persoonlijk. Waar mijn borst was geweest, zat nu een plakker waar een drain uit kwam. Ik kon er goed naar kijken.
Eigenlijk stelt zo’n operatie niet zoveel voor. Dat wil zeggen: het is duidelijk wat er moet gebeuren. Pas toen de uitslagen kwamen, werd het weer spannend. De belangrijkste vraag: zijn de lymfeklieren schoon? Dat was zo, gelukkig.
Overigens was dat nog niet het einde van het traject. In december 2017 moest ik weer beginnen met chemo in tabletvorm. Uiteindelijk heb ik op 8 april 2018 mijn allerlaatste chemopil geslikt. Ik was toen ook alweer aan het werk.
Ik geloof niet dat ik wezenlijk ben veranderd door wat ik heb meegemaakt. Hooguit ben ik nog wat duidelijker in wat ik wel en niet wil, maar daar was ik altijd al vrij uitgesproken in. Het is niet leuk om maar één borst te hebben, maar ik voel me niet minder vrouwelijk dan vóór de operatie. Ook voor mijn vriend is dat niet veranderd. Mijn haar is wat korter dan voorheen, maar alleen omdat ik het zo leuker vind staan. Ik zou het denk ik erger hebben gevonden als ik er functionele beperkingen aan had overgehouden, maar ik kon acht weken na de operatie alweer tennissen.
Aan de ene kant wil ik met deze foto’s laten zien dat het een heel heftig traject is, waar je van tevoren geen idee van hebt, maar waar heel veel vrouwen doorheen moeten. Tegelijk is het niet het einde van de wereld, en is het ook niet alleen maar ellende wat je meemaakt. Het klinkt misschien gek, maar het afgelopen jaar was niet het allervervelendste jaar van mijn leven. Ik heb heel intens contact gehad met de mensen in mijn omgeving. Als een vriendin meeging naar de chemo, hadden we echt qualitytime. Dus als je alle stress even wegdenkt, en misschien vooral de stress voor mijn familie en de mensen om me heen, dan was het op een bepaalde manier ook een heel waardevolle ervaring.’
BORSTKANKER IN DE LAGE LANDEN
Borstkanker is in Nederland en België de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen – ongeveer een op de zeven vrouwen zal in haar leven borstkanker krijgen. 80 procent van deze vrouwen is ouder dan vijftig jaar. In 2017 werden in Nederland bijna 14.800 nieuwe gevallen van borstkanker bij vrouwen vastgesteld; ruim 3100 vrouwen overleden dat jaar aan de ziekte. In België waren deze cijfers respectievelijk 10.500 en 2300. Het aantal nieuwe gevallen is ten opzichte van 1990 gestegen met 30 procent, al blijft het cijfer de laatste jaren redelijk stabiel. Wel zijn de overlevingskansen de afgelopen decennia gestegen. Tegenwoordig is 88 procent van de vrouwen vijf jaar na de diagnose borstkanker nog in leven.
BRONNEN: NEDERLANDSE KANKERREGISTRATIE; KANKERREGISTER.ORG
Sociaal-cultureel fotograaf Ton Toemen maakte voor National Geographic eerder verhalen over de export van afgedankte spullen naar West- Afrika (juli 2015) en re-enactment (mei 2017).
Dit artikel verscheen in de januari 2019 editie van National Geographic Magazine.
