In tegenstelling tot COVID-19, wordt het apenpokkenvirus overgedragen via contact (vaak huid-op-huid) met de uitslag, korstjes, het lichaamsvocht of gebruikte beddengoed van een besmet persoon. Aangezien in de Verenigde Staten diagnostische tests, twee vaccins en kennis over (minstens enkele van) de overdrachtswijzen voorhanden waren, had apenpokken geen probleem hoeven worden in de Verenigde Staten.
En toch stijgt het aantal besmettingen (van meestal mannen die seks hebben met andere mannen) zo hard dat de federale overheid apenpokken nu heeft uitgeroepen tot een gevaar voor de volksgezondheid. Veel mensen vragen zich af wat er mis ging.
Sinds mei zijn in meer dan 80 landen waar apenpokken geen inheemse ziekte is bijna 28.000 ziektegevallen gemeld, waaronder zo’n 7.500 in de VS. In dat land zijn in alle staten besmettingen gevonden, behalve in Montana en Wyoming; de helft van alle besmettingen deden zich voor in de staten New York, Californië, Illinois, Florida en Texas.
Een deel van het probleem is dat er ‘tegen de tijd dat we het in de gaten kregen [in mei] waarschijnlijk al een aanzienlijke overdracht plaatsvond binnen de gemeenschap,’ aldus de in infectieziekten gespecialiseerde arts en epidemioloog Wafaa El-Sadr van de Columbia University in New York. Volgens deskundigen op het gebied van gezondheidzorg, verergerde de crisis door onvoldoende toegang tot tests, verkeerde diagnoses, een beperkte beschikbaarheid van het vaccin en tot voor kort, een moeizaam proces voor het verkrijgen van het enige beschikbare antivirusmiddel.
‘Wanneer sprake is van een besmettelijke ziekte die zich via contacten in sociale en seksuele netwerken verspreidt, en de belangrijkste preventie – een vaccin – moeilijk te verkrijgen is, dan is het niet vreemd dat er een situatie ontstaat zoals de huidige,’ aldus El-Sadr.
Andere factoren die een rol spelen zijn een gebrek aan kennis over mogelijke andere manieren van overdracht (zoals seksuele overdracht via sperma of vaginaal vocht) en het ontbreken van financiële steun voor mensen die het zich niet kunnen veroorloven om van hun werk weg te blijven. Besmette personen moeten 21 dagen in isolatie. Dat kan een groot probleem zijn, met name voor mensen van kleur, die vaak een laag inkomen hebben, immigranten zonder papieren en transgenders voor wie de gezondheidszorg mogelijk al duur is, zegt Jason Cianciotto van de non-profitorganisatie Gay Men’s Health Crisis uit New York.
Het is daarnaast denkbaar dat asymptomatische of milde ziektegevallen niet worden opgemerkt, waardoor de huidige besmettingsaantallen een te lage schatting opleveren.
‘Wij zien de ziektegevallen met de meer klassieke symptomen, maar ik vermoed dat er nog veel meer gevallen zijn waarin de ziekte mild verloopt en de patiënt uit zichzelf beter wordt, of de ziekte niet wordt onderkend,’ aldus El-Sadr. ‘Ik vrees dat onze telling slechts het topje van de ijsberg is.’
Hoewel het lang duurde voordat de federale overheid actie ondernam, zou het uitroepen van apenpokken tot gevaar voor de volksgezondheid tot gevolg kunnen hebben dat er meer middelen beschikbaar komen, dat er meer gegevens worden verzameld en dat er een einde komt aan bureaucratische rompslomp, waardoor staten en lokale overheden beter kunnen optreden.
Waar blijft het apenpokkenvaccin?
Mensen die aan het virus worden blootgesteld of die een besmettingsrisico lopen, kunnen een vaccin krijgen, Jynneos, dat uit twee doses bestaat. Er is ook een vaccin van slechts één dosis beschikbaar, ACAM2000, dat is goedgekeurd voor pokken en ook voor apenpokken kan worden toegediend. De CDC (de Amerikaanse evenknie van het RIVM) waarschuwt echter dat deze prik meer bijwerkingen heeft, vooral voor mensen met immuunproblemen, zoals hiv-dragers. Uit onderzoeksgegevens uit de Verenigde Staten, Engeland en de Europese Unie blijkt dat van de met apenpokken besmette patiënten waarvan de hiv-status bekend was, tussen de 28 en 51 procent ook een hiv-besmetting had.
Sommige artsen schrijven aan ernstig zieke patiënten een antiviraal middel tegen pokken voor, tecovirimat, oftewel Tpoxx, dat ook gebruikt kan worden tegen apenpokken.
De hoeveelheid beschikbare vaccins is bij lange na niet genoeg om te voldoen aan de vraag van alle mensen die ervoor in aanmerking komen. Dat zijn onder meer mannen die seks hebben met mannen, sekswerkers en zorgmedewerkers die aan het virus worden blootgesteld.
San Francisco was al snel door het aantal toegekende vaccins heen, aldus Susan Philip, hoofd gezondheidszorg in de stad. Bij het Zuckerberg San Francisco General Hospital, de enige plek in de stad waar zonder afspraak een apenpokkenvaccin te krijgen is, ‘staan er rijen van enkele stratenblokken lang wanneer er vaccins beschikbaar zijn,’ aldus Philip.
In New York is de situatie vergelijkbaar. ‘Onze vriendengroep vergelijkt het krijgen van een vaccinatietijdstip voor de grap met een activiteit uit de Hunger Games,’ vertelt de 28-jarige New Yorker William McChriston. Hij kreeg zijn eerste dosis apenpokkenvaccin op 24 juli. De Amerikaanse Food en Drug Administration stelt dat de tweede dosis 28 dagen na de eerste moet worden toegediend, maar het is onduidelijk wanneer McChriston zijn tweede dosis krijgt. New York geeft prioriteit aan het toedienen van de eerste prik, zodat meer mensen in ieder geval gedeeltelijk beschermd zijn.
De voorraadproblemen vormen een extra horde voor mensen die digitaal niet zo handig zijn, mensen die niet altijd beschikking hebben over internet of die om zes uur ‘s avonds aan het werk zijn. Dat is het moment waarop in New York de prikafspraken worden ingepland. Ze zitten binnen enkele minuten vol.
‘Het virus profiteert van de mogelijkheden die het wordt geboden, en ik denk dat we steeds meer besmettingen blijven zien,’ aldus epidemioloog Anne Rimoin van de University of California, Los Angeles. Zij wijst daarbij op de vele sociale en seksuele contacten in het netwerk waarbinnen het virus zich snel verspreidt (hoewel iedereen die in nauw contact komt met een patiënt het virus kan oplopen) en op het feit dat er nog geen immuniteit voor is.
Waarom helpt het dat het virus is uitgeroepen tot gevaar voor de volksgezondheid?
Het apenpokkenvirus verspreidt zich minder snel dan SARS-CoV-2, dat COVID-19 veroorzaakt, maar door het uit te roepen tot gevaar voor de volksgezondheid ‘komt het meer onder de aandacht van mensen,’ aldus El-Sadr. Het stelt de overheid ook in staat om op verschillende niveaus samen te werken, informatie uit te wisselen en mogelijk extra middelen aan te spreken.
Het feit dat het virus nu officieel een gevaar voor de volksgezondheid is verplicht de autoriteiten niet om meer vaccins te geven aan bepaalde steden of regio’s, zegt Philip, maar ‘daar dringen wij wel op aan.’
Op 28 juli maakte het Amerikaanse ministerie van volksgezondheid plannen bekend om 786.000 doses van het Jynneos-vaccin beschikbaar te stellen, naast de 340.000 die al zijn uitgedeeld. De bedoeling is dat regio’s met grote risicopopulaties en veel nieuwe besmettingen prioriteit krijgen. ‘Door deze strategie kunnen de regio’s de tweede dosis toedienen,’ volgens een persverklaring van het ministerie.
Door het virus als gevaar voor de volksgezondheid te bestempelen wordt in New York de pool van zorgmedewerkers die het apenpokkenvaccin kunnen toedienen groter. Dit mag nu ook gebeuren door eerstehulpmedewerkers, apothekers en vroedvrouwen. Net als in Californië moeten zorgmedewerkers nu ook gegevens over vaccinatie en mogelijk voorgeschreven antivirusmiddelen doorgeven aan de gezondheidsdienst in de staat.
Dat levert de autoriteiten inzicht op in hoe vaak antivirusmiddelen worden voorgeschreven, waar een grote vraag naar vaccins is, wie gevaccineerd wordt en hoeveel mensen zich laten onderzoeken en testen, aldus Philip.
Tot dusverre bestaat het merendeel van de besmette personen uit mannen die seks hebben met andere mannen, vaak mensen van kleur. Uit een recent rapport van de CDC bleek dat van de bijna 1.300 Amerikaanse apenpokkenpatiënten waarvan gegevens over hun ras of etniciteit bekend waren, 58 procent hispanic of zwart was.
Naarmate meer mensen het antivirusmiddel Tpoxx gebruiken of zich laten testen of vaccineren, kan er meer kennis worden vergaard over deze stam van het apenpokkenvirus, die van oorsprong voorkomt in West-Afrika. Ook wordt dan meer bekend over het eventuele effect van de nu beschikbare behandelingen.
Tot nu toe is de effectiviteit van het Jynneos-vaccin en antivirusmiddel Tpoxx alleen officieel getest bij dieren. Het verrichten van onderzoek bij mensen was onhaalbaar of onethisch. Aan de hand van de gegevens uit de praktijk kunnen wetenschappers de werkzaamheid van de middelen bestuderen, te weten komen hoe de immuniteit na één dosis verschilt met die na twee doses en in hoeverre Tpoxx de verspreiding van het virus in het lichaam tegengaat en symptomen bestrijdt, zegt Amesh Adalja, een deskundige in infectieziekten van het Johns Hopkins Center for Health Security. ‘Die gegevens worden nu ook al in enige mate verzameld,’ aldus Adalja.
De Amerikaanse National Institutes of Health gaan ook tests doen met een andere methode van injecteren, om de beperkte hoeveelheid vaccin zo optimaal mogelijk te gebruiken. Er worden kleinere hoeveelheden Jynneos in de huid gebracht, in plaats van onder de huid, zoals nu gebeurt.
Daarnaast is er nu gelegenheid om meer te weten te komen over de manier waarop het virus zich verspreidt. Bij een recent onderzoek werd apenpokken-DNA aangetroffen in sperma, speeksel, urine en uitwerpselen van besmette personen. Het is niet duidelijk of het virus besmettelijk blijft in lichaamsvocht; uit een onderzoek dat op 2 augustus werd gepubliceerd blijkt dat het sperma van apenpokkenpatiënten een mogelijke besmettingsbron is.
‘Hetzelfde geldt voor transmissierisico via oppervlakken en ademdruppeltjes,’ zegt El-Sadr. ‘Onze lijst met vragen is eindeloos, en dit is het moment om onderzoeksfinanciering bij elkaar te krijgen om zo snel mogelijk een antwoord op die vragen te vinden.’
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com.
