Op 10 juni zagen miljoenen mensen in grote delen van het noordelijk halfrond het majestueuze verschijnsel van een zonsverduistering. Afhankelijk van waar je woont, zag je een prachtige ringvormige zonsverduistering of een gedeeltelijke zonsverduistering, waarbij de maan slechts een deel van de zon afdekte.

Voor talloze toeschouwers in het noordoosten van de Verenigde Staten was de zon al gedeeltelijk verduisterd toen hij opging, waardoor hij de vorm van een sikkel had.

Bepaalde Amerikanen, onder meer in de staten New York, New Jersey en Massachusetts, konden, als ze het geluk hadden dat de lokale omstandigheden goed waren, een zeldzame zonsopgang in de vorm van duivelshoorns waarnemen. Dit griezelige fenomeen vindt plaats als de twee uiteinden van de zichtbare sikkel van de zon boven de oostelijke horizon uitsteken, waardoor het lijkt alsof er een stel vlammende gebogen hoorns in de lucht zweeft.

In een smalle strook die liep over afgelegen delen van het noorden van Canada en het noordpoolgebied was een volledige, ringvormige zonsverduistering te zien. Daarbij schijnen de stralen van de zon langs de buitenrand van de verduisterde maan.

Soorten zonsverduistering

Een zonsverduistering vindt plaats wanneer de aarde, de maan en de zon in een rechte lijn staan. Vanaf de aarde gezien blokkeert de maan dan het zonlicht, en werpt zijn schaduw op onze planeet. De baan van de maan rond de aarde is echter ellipsvormig, waardoor deze soms dichterbij staat dan op andere momenten. Daardoor lijkt de maan de ene keer groter dan de andere.

Een volledige zonsverduistering zoals die van augustus 2017 vindt plaats wanneer de maan zo dicht bij de aarde staat dat deze de zon geheel bedekt. Van ringvormige zonsverduisteringen is sprake als de maan verder wegstaat en daardoor kleiner lijkt dan de zonneschijf. In dat geval wordt onze ster niet volledig bedekt, maar blijft er een stralende ring over rond het donkere maanoppervlak.

De recente zonsverduistering was de eerste van twee van dergelijke fenomenen in 2021 en was in bepaalde regio's in het noordpoolgebied vlak na zonsopgang en in de vroege uren te zien. Toeschouwers langs de noordrand van het Bovenmeer in de Canadese staat Ontario zagen de ringvormige zonsverduistering als eersten, waarna deze verder trok over de Hudsonbaai en over het noordelijke puntje van Quebec, Baffin Island en Groenland. Ook op de Noordpool was het natuurverschijnsel zichtbaar, om zich daarna snel door het noordpoolgebied te verplaatsen richting Siberië.

Slechts een handjevol mensen kon de volledige vuurring zien; miljoenen mensen in een groter deel van het noordelijk halfrond werden getrakteerd op een prachtige gedeeltelijke verduistering. De ringvormige verduistering, die zich voordoet wanneer de maan in een perfect rechte lijn ten opzichte van de zon staat, was slechts op een relatief kleine streep op onze planeet te zien. In een veel groter gebied konden toeschouwers waarnemen dat een deel van de zon door de maan werd afgedekt.

In het grootste deel van Europa leek er rond het middaguur een ‘hap’ uit de zon te zijn genomen. In het noorden van Zweden en Noorwegen werd tijdens het hoogtepunt van de zonsverduistering meer dan de helft van de zon bedekt, terwijl dat in het Verenigd Koninkrijk tussen de 18 en 38 procent was.

De meest zuidelijke lijn waar de zonsverduistering nog net waarneembaar was, lag iets ten zuiden van Spanje en ten noorden van Rome, precies ter hoogte van de Servische stad Belgrado. Daar was slechts één procent van de zon bedekt door het silhouet van de maan.

Een sikkelvormige zonsopgang

In een groot deel van het noordoosten van Noord-Amerika was de verduistering al gaande op het moment dat de zon opkwam. Daardoor konden de inwoners van grote steden als Boston, New York, Philadelphia en Washington getuige zijn van een spectaculaire opgaande zon in de vorm van een sikkel als het op dat moment onbewolkt was.

Omdat de zonsverduistering 's ochtends plaatsvond, was het voor liefhebbers van belang om van tevoren een uitkijkplek te vinden met een goed zicht op de oostelijke horizon. De grootste uitdaging voor stadsbewoners die de ‘Devil's Horns’ wilden zien, was om een locatie te vinden met onbelemmerd zicht op de zonsopgang.

“Het is belangrijk dat je op tijd bent, vrij zicht hebt op de zon en goede voorzorgsmaatregelen voor de bescherming van je ogen neemt,” zei astrofysicus Graham Jones van de website timeanddate.com vooraf. “Voor een zonsverduistering bij zonsopgang moet je op een plek zijn waar je de horizon ongehinderd kunt zien, bijvoorbeeld op een heuvel of op een hoog gebouw.”

Wanneer de zon tijdens een verduistering opkomt, lijkt deze vaak roder en groter door optische effecten. De bijzondere kleur van de zon tijdens de ochtend- en avondschemer wordt veroorzaakt door het feit dat het zonlicht op dat moment een dikkere laag van de dampkring passeert voordat het op onze ogen valt dan in het middaguur. Als het zonlicht een langere weg moet afleggen door de gassen in onze atmosfeer wordt een groot deel van de kortere, blauwe golflengten geabsorbeerd en verspreid, terwijl de langere, roodkleurige golflengten onze ogen wel bereiken.

Ook deeltjes in de atmosfeer beïnvloeden de kleur van het zonlicht. Hoe rood of oranje dit is wanneer de zon aan de horizon staat, hangt af van de hoeveelheid stof of pollen in de lucht.

Daarnaast lijkt de zon bij zonsopgang groter dan anders. Omdat er op de voorgrond objecten zijn die dichter bij ons zijn, vergelijkt ons brein die met de opkomende zon, waardoor het lijkt alsof deze groter is als hij bij de horizon staat.

De zonsverduistering waarnemen

Wie een zonsverduistering wil waarnemen, of dat nu een gedeeltelijke of een ringvormige is, moet een goedgekeurde eclipsbril hebben om oogschade te voorkomen. Zonnefilters zijn van nog groter belang wanneer je gebruikmaakt van een camera, verrekijker of telescoop, die het zonlicht nog versterken.

Natuurlijk is niet alleen een goede locatie en het juiste tijdstip van belang, maar moet ook het weer meewerken. Dat leek van tevoren problematisch bij deze zonsverduistering.

“Voor de gedeeltelijke zonsverduistering tijdens zonsopgang in het noordoosten van Noord-Amerika hebben we wat geluk nodig. Als de zon laag aan de horizon staat, kijken we door een veel dikkere laag van de dampkring dan wanneer die recht boven ons staat,” legde Jones uit. “Daardoor kunnen er spectaculaire kleureffecten ontstaan, maar is er ook een groter risico dat bewolking het zicht belemmert.”

Voor mensen die door bewolking niets konden zien of die zich niet in de baan van de zonsverduistering bevonden waren er op het Virtual Telescope Project en timeanddate.com livestreams te volgen van het verschijnsel, die op 10 juni begonnen om respectievelijk 10:00 en 11:50.

Wie deze zonsverduistering misliep heeft de komende jaren nog andere kansen om het verschijnsel wel te zien. Op 14 oktober 2023 is er in de Verenigde Staten een ringvormige zonsverduistering zichtbaar in een gebied dat loopt van Oregon via Texas richting Zuid-Amerika. Buiten die strook is op beide continenten een gedeeltelijke zonsverduistering waarneembaar. Slechts zes maanden later, op 8 april 2024 trekt een totale zonsverduistering over Noord-Amerika, van Mexico tot aan Quebec, die zichtbaar is in verschillende staten daartussenin.

Veel kijkplezier!

Andrew Fazekas, de Night Sky Guy, is de auteur van Star Trek: The Official Guide to Our Universe en de tweede uitgave van Backyard Guide to the Night Sky. Volg hem op Twitter, Facebook en YouTube.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com