Halverwege de elfde eeuw maakte kardinaal Petrus Damiani melding van het huwelijk van Giovanni Orseolo, de zoon van de doge van Venetië, en Maria Argyropoulina, een Byzantijnse prinses. Erg positief was hij niet: Damiani stelde vast dat de prinses te veel verfijnde gewoonten uit Byzantium meegebracht. Dat was in strijd met de christelijke soberheid, bepleitte Damiani. Haar gedrag zou zó kwalijk zijn geweest dat God haar voor straf liet sterven aan de pest.
Een prinses met schandelijke tafelmanieren
Een van de verwerpelijkste gewoonten van de prinses had te maken met de manier van eten: ‘Ze raakte het eten niet aan met haar handen, maar droeg de eunuchen op het in stukken te snijden. Daarna proefde ze het door het voedsel naar haar mond te brengen met een gouden instrument met twee punten.’ Het is de eerste vermelding van het gebruik van de vork in Europa, die in de Byzantijnse wereld al eeuwenlang bestond.
Na verloop van tijd gingen de Romeinen toch overstag. Ze transformeerden het bestek dat ze zelf gebruikten – een puntige dolk – tot een spies en later tot een vork om voedsel mee te prikken. De nauwe band tussen Byzantium en Venetië verklaart waarom de vork via de Adriatische republiek naar Europa kwam.
De vork: ideaal voor pasta
Het duurde niet lang voordat kunstenaars in het nieuwe eetinstrument een dankbaar onderwerp zagen om uit te lichten in hun werk. De eerste artistieke verwijzing naar de vork in het Westen vinden we in een miniatuur uit de elfde eeuw, die is opgenomen in het manuscript De universo van Hrabanus Maurus. Hij beeldde een koning uit de Middeleeuwen af die aan een tafel een hap naar de mond brengt met een vork, te zien op de afbeelding onderaan dit artikel.
In Italië won de vork aan populariteit doordat het een praktisch eetgerei bleek te zijn om pasta mee te eten. In 1376 werd in een verhaal van Franco Sacchetti gesproken over twee vrienden die bezig zijn met ‘het snijden en verorberen van zeer hete macaroni met behulp van vorken’. Aan het einde van de vijftiende eeuw was het gebruik van de vork de normaalste zaak van de wereld bij de adellijke families van Florence: het bekende geslacht De’ Medici was er trots op dat ze er 56 in hun bezit hadden.
Tekst loopt door onder de afbeelding.
De vork verdeelt Europa
In de rest van Europa was men op dat moment nog vertrouwder met de spies. Daarmee werd het vlees vastgehouden, zodat het met een mes kon worden gesneden. De losgesneden plakken werden met de hand opgepakt. Het verklaart de verbazing bij de Franse koopman Jacques Lesaige toen hij in 1518 aanwezig was bij een feest van de doge van Venetië en zag dat ‘deze heren, wanneer ze eten, het voedsel tot zich nemen met een zilveren vork’.
Vanaf 1533 probeerde Catharina de’ Medici de vork zonder veel succes te introduceren aan het Franse hof. In 1609 zou reisboekenschrijver Jacques de Villamont de Turkse eetgewoonten tot in detail beschrijven: ‘Nooit gebruiken ze vorken, zoals de Longobarden en de Venetianen dat wel doen.’ Zo bevestigde hij dat de vork in Europa nog altijd een exclusief Italiaans gebruik was.
Een duivels instrument
In de zestiende eeuw werd de vork ook in Nederland en België steeds meer gebruikt, hoewel men aanvankelijk sceptisch was. Het bestek-met-tanden had immers verdacht veel weg van het instrument waarmee de duivel doorgaans werd afgebeeld. Zo’n satanistisch symbool gebruiken om mee te eten? Dat was de goden verzoeken.
In de zeventiende eeuw raakte de vork in heel Europa in gebruik, zij het met een iets andere vorm: er werd een derde, en later een vierde tand aan toegevoegd. Later werd het eetgerei voorzien van de karakteristieke kromming, waardoor het eenvoudiger werd een hap eten vast te houden.
Nog niet uitgelezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.
