Maar weinig mannen hebben in de Middeleeuwen meer land in bezit gehad dan Karel V (1500-1588). Daarin lijkt hij een beetje op zijn naamgenoot Karel de Grote (ca. 747-814), die eveneens alle losse Europese staatjes bij elkaar wilde voegen.
De heerschappij van Karel V had grote gevolgen voor de Lage Landen. Welke erfenis liet hij achter in de Lage Landen?
De eerste jaren van Karel V
Karel V werd geboren in Gent, als oudste zoon van Filips I van Castilië en Johanna van Castilië. Hij was een telg uit het Habsburgse geslacht, een dynastie die meer dan eens aan de macht was. Lang bleef hij niet in Gent, want al na een paar maanden vertrok hij met zijn ouders naar Brussel. In 1501 kwam hij aan in Mechelen. Daar hield zijn overgrootmoeder Margaretha van York hof.
Al op zijn vijftiende werd Karel V heerser over de Lage Landen. Een jaar later kon hij Spanje en de bezittingen in de Nieuwe Wereld aan zijn koninkrijk toevoegen. In 1530 werd hij als laatste vorst ooit door de paus tot keizer van het Heilige Roomse Rijk gekroond. Karel V bezat op dat moment (delen van) het huidige Frankrijk, Nederland, België, Italië, Duitsland, Spanje en Oostenrijk.
Welke talen sprak Karel V?
Als je zo’n groot rijk in bezit hebt, is het handig als je een woordje over de grens spreekt. Welke talen sprak Karel V allemaal? De Belgische taalkundige Luc De Grauwe van de Universiteit Gent schreef daar een artikel over.
Gestandaardiseerde eenheidstalen bestonden in Karels tijd nog niet. In plaats daarvan waren er dialecten en streektalen, die onder dezelfde taal werden geschaard. In het geval van Duits en Nederlands was dit het Germaans, dat vaak met Diets of (Neder)Duytsch werd aangeduid. Dat al deze streektalen als dezelfde taal werden gezien, betekent natuurlijk niet dat de sprekers ervan elkaar zomaar konden verstaan.
Volgens De Grauwe is het aannemelijk dat Karel V Brabants heeft geleerd, een vorm van het Duytsch dat volgens hem het prestigieust was. In het hertogdom Brabant (1183-1795) lagen de zeer belangrijke steden Brussel, Antwerpen en Leuven. In die laatste stad stond bijvoorbeeld de enige universiteit van de Lage Landen. Dat verklaart waarom het Brabants zo hoog in aanzien stond.
Verder sprak en schreef Karel V volgens De Grauwe goed Frans. Zijn Spaans zou beter zijn geweest dan zijn Italiaans en sprak hij die twee talen weer beter dan het Latijn.
De keizer verenigt Nederland
De heerschappij van Karel V bleef niet onopgemerkt in de Lage Landen. Het was zijn wens om van het gebied een bestuurlijke eenheid te maken. Dit lukte door de heerlijkheid Groningen en het hertogdom Gelre te veroveren. De Zeventien Provinciën waren een feit.
Je kunt je wellicht voorstellen dat niet iedere inwoner op deze centralisatie zat te wachten. De steden hadden altijd een grote mate van zelfbestuur gehad en moesten dit door de komst van nieuwe ambtenaren deels inleveren. Ook de hoge belastingen die de steden moesten betalen werden Karel niet in dank afgenomen.
Karel tegen de ketters
Maar de meeste weerstand uit de Nederlanden tegen Karel V kwam uit protestantse hoek. De kerkhervormers Luther en Calvijn kregen begin zestiende eeuw zeker in de noordelijke provincies veel aanhang. Daar was Karel V niet van gediend. Hij zag het katholicisme als het ware geloof en gaf de opdracht alle boeken van Luther in beslag te nemen en te verbranden. Verdere verspreiding van het lutheranisme was verboden.
Ook belandden onder Karels heerschappij al de eerste protestanten op de brandstapel. De monniken Hendrik Voes en Johannes van Essen uit Brussel hadden zich bekeerd tot het lutheranisme en moesten dit op 1 juli 1523 met de vuurdood bekopen.
De keizer die Nederland verenigde deed op 25 oktober 1555 afstand van de troon. Hij was ziekelijk en opgebrand. Hij droeg het stokje over aan zijn zoon Filips II en vertrok naar een Spaans klooster. Daar overleed hij in 1558.
