Het surrealisme is een kunststroming die in de vroege twintigste eeuw opkwam en wordt gekenmerkt door een focus op het onbewuste, het irrationele en het bovennatuurlijke. Een surrealistisch kunstenaar of schrijver streeft ernaar om de grenzen van het rationele denken te doorbreken en een wereld te creëren waarin droom en realiteit samensmelten.

Wat houdt het surrealisme in?

Als je aan het surrealisme denkt, denk je waarschijnlijk aan kunstenaars als Salvador Dalí, René Magritte of Frida Kahlo, al zag die laatste zichzelf niet als surrealist. Toch is het surrealisme begonnen als een literaire stroming, waarvan dichter en essayist André Breton de grondlegger was. In zijn Manifeste du Surréalisme definieerde Breton het surrealisme als ‘automatische spontaneïteit in zijn meest pure vorm’.

Volgens Breton proberen surrealisten kunst te maken vanuit spontane gedachten, vrij van logica, moraal of maatschappelijke beperkingen.

Terwijl in het realisme juist de zichtbare werkelijkheid centraal stond, gold in het surrealisme het omgekeerde. Door het onderbewuste te laten spreken, wilden surrealisten een authentieke, ongerepte vorm van expressie bereiken die de realiteit ontsteeg.

Leestip: Hoe het impressionisme de kunstwereld op zijn kop zette

In de literatuur vertaalde zich dat bijvoorbeeld in het cadavre exquis: een gedicht door meerdere auteurs werd geschreven, zonder dat ze van elkaars passages afwisten. In de beeldende kunst kwam het surrealisme tot uiting in vreemde, droomachtige schilderijen, zoals Dalí’s beroemde De volharding der herinnering of Magrittes La trahison des images.

Wat is een surrealistisch verhaal?

Een surrealistisch verhaal weerspiegelt de kernprincipes van de surrealistische beweging. Het is vaak fragmentarisch, vol vreemde wendingen en onvoorspelbare gebeurtenissen, alsof het zich in een droomwereld afspeelt. De logica van het plot is daarbij ondergeschikt aan de verbeelding, en personages of objecten hebben vaak symbolische of metaforische betekenissen.

Leestip: Wat was de romantiek? Kenmerken van romantische kunst

Een bekend voorbeeld van een surrealistisch verhaal is Nadja van André Breton, waarin hallucinaties en realiteit door elkaar heenlopen. Nadja gaat over de obsessieve verhouding van de auteur met een meisje uit Parijs, maar eigenlijk staat vooral de sfeer van het verhaal centraal.

Nadja is niet zozeer belangrijk om wie ze is, maar meer om wat ze laat gebeuren. Ze is een gemoedstoestand, een visie of een gevoel over de realiteit. Of ze eigenlijk wel bestaat is aan de lezer te besluiten.

Wie was de eerste surrealist?

De Franse dichter Guillaume Apollinaire was in 1917 de eerste die het woord ‘surréaliste’ gebruikte. Hij omschreef er het werk van componist en pianist Erik Satie mee. Apollinaires toneelstuk Les Mamelles de Tirésias wordt beschouwd als een van de eerste surrealistische werken.

Desondanks was het Breton die het surrealisme als georganiseerde beweging aanzwengelde. Hij creëerde een platform voor schilders als Dalí, Magritte, maar ook voor schrijvers als Paul Éluard en Louis Aragon. Zij creëerden werken die nog altijd als toonaangevend worden gezien.

Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!