Op 18 juli 2016 staat er een opmerkelijk nieuwsbericht in het Venetiaanse dagblad Corriere del Veneto. Vijf Amerikaanse jongens hebben zich met Ghostbuster-waardige apparatuur laten afzetten op het eiland Poveglia om er de nacht door te brengen. Kort na middernacht breekt echter paniek uit: de jongeren beweren dat ze stemmen en gekreun in de duisternis hebben gehoord. Het vijftal moet door de brandweer worden geëvacueerd.
Het is een van de vele ‘incidenten’ die zich hebben voorgedaan op Poveglia, dat regelmatig wordt omschreven als het spookachtigste eiland ter wereld.
Isola di Poveglia
In de Lagune van Venetië liggen meer dan 120 eilanden. Poveglia, gelegen op steenworp afstand van het populaire Lido di Venezia, bestaat uit drie dicht bij elkaar gelegen eilandjes.
Leestip: Waarom droegen artsen vogelmaskers tijdens pestuitbraken?
Het grootste eiland wordt gemarkeerd door een klokkentoren uit de twaalfde eeuw. Ook vind je hier de overblijfselen van een voormalig ziekenhuis. Het noordelijke eiland is via een brug verbonden met het hoofdeiland en bestaat voornamelijk uit vegetatie. In het zuiden ligt een achthoekig fort uit de veertiende eeuw, gebouwd tijdens de oorlog tussen Venetië en Genua (1378-1381).
De geschiedenis van Poveglia gaat ver terug. Al in 421 diende het als toevluchtsoord voor inwoners die vluchtten voor barbaarse invasies. In 1379 werd het vanwege zijn strategische ligging ingericht als militaire buitenpost.
De pest en quarantaines
Van de veertiende tot de negentiende eeuw waart in Europa de pest rond. Tussen 1347 en 1351 overlijdt maar liefst een derde van alle Europeanen aan de Zwarte Dood. Ook het dichtbevolkte Venetië blijft niet gespaard.
In 1777 wordt het onbewoonde eiland Poveglia daarom in gebruik genomen als controlepost voor zeevaarders. Schepen die Venetië willen aandoen, moeten hier eerst aanmeren voor een controle van bemanning en goederen. Wie ziek is, wordt in isolatie geplaatst.
Dat laatste gebeurt uiteindelijk in 1793 en in 1799. Op in totaal twee schepen breekt de pest uit en het eiland wordt tijdelijk in gebruik genomen als lazaret, een plek waar pestlijders veertig dagen in quarantaine moeten: quaranta giorni. Wie het niet overleeft wordt ter plekke op het eiland begraven.
Sanatorium of spookhuis?
Poveglia doet tot 1814 dienst als eiland voor pestlijders en staat daarna ruim een eeuw leeg. In 1922 wordt het in gebruik genomen als sanatorium.
Er doen verhalen de ronde dat er in deze periode experimentele behandelingen werden uitgevoerd op psychiatrische patiënten. Artsen zouden onder andere lobotomieën uitvoeren, een (inmiddels) omstreden behandeling waarbij de zenuwbanen in de frontaalkwabben worden doorgesneden. Deze zeer pijnlijke methode was zelden succesvol en deed meer kwaad dan goed.
De behandelend arts zou uiteindelijk zelfmoord plegen door van de klokkentoren te springen. De reden? Hij was daartoe aangezet door geesten.
Sterke verhalen
Poveglia’s fascinerende geschiedenis is al jaren een bron van sterke verhalen. Het eiland wordt in reportages van Amerikaanse paranormale tv-shows zoals Ghost Adventures (Travel Channel) en Scariest Places on Earth (Fox Family) omschreven als ‘door geesten bezeten’ en ‘spookachtigste plek op aarde’.
Leestip: Spookeiland Hashima, het dichtbevolkte eiland dat compleet verlaten raakte
Vloggers die er illegaal overnachten plaatsen filmpjes met enge geluiden, schokkende beelden en schrikmomenten die doen denken aan The Blair Witch Project (1999). Zouden het de geesten van pestlijders of van de psychiatrische patiënten zijn? Of toch die van de arts die zelf zijn dood tegemoet sprong?
De mythe van spookeiland Poveglia
Volgens het Italiaanse Comitato Italiano per il Controllo delle Affermazioni sulle Pseudoscienze (CICAP), dat claims over pseudowetenschap onderzoekt, is er in de ‘rijke literatuur over de Venetiaanse geschiedenis en volkstradities geen spoor te vinden van spookverhalen’.
Sterker nog: CICAP stelt dat vrijwel alle verhalen onjuist of sterk overdreven zijn. Zo zouden er geen massagraven met 160.000 lichamen op het eiland te vinden zijn, maar stierven er aan het eind van de achttiende eeuw slechts twintig zeelieden aan de gevolgen van de pest: acht in 1793 en twaalf in 1799. In de eerste decennia van de negentiende eeuw vielen vervolgens nog een aantal doden, maar ook dit keer ging het om zeer beperkte aantallen.
Leestip: Het mysterie van Sandy Island: het spookeiland dat jarenlang op de kaart stond
Het eiland was destijds helemaal niet ingericht om grote aantallen pestlijders op te vangen. Dat werd namelijk al gedaan door Lazzaretto Vecchio en Lazzaretto Nuovo, die elders in de lagune liggen. Hetzelfde geldt voor de zogenaamd psychiatrische patiënten. Die verbleven niet in een instelling op Poveglia, maar op de eilanden San Servolo en San Clemente. Op Poveglia stond een doodnormaal bejaardentehuis dat in 1968 haar deuren sloot.
Instortingsgevaar
Sindsdien ligt Poveglia er verlaten bij. Gebouwen staan in de steigers en worden overwoekerd door planten. Vanwege instortingsgevaar is het eiland verboden terrein, al zijn er de laatste jaren wel pogingen ondernomen om het gebied te herontwikkelen. Tot nu toe zonder concreet resultaat.
Het eiland is in principe niet toegankelijk voor bezoekers, maar sommige watertaxi’s zijn te verleiden tot een bezoekje. Sterke verhalen die je aan boord worden verteld mag je echter met een korreltje zout nemen.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
