Fonteinen die geprogrammeerd konden worden om aan en uit te gaan. Een model van een olifantentrainer die elk halfuur op de kop van zijn olifant sloeg. Automaten in de vorm van bedienden die gasten een handdoek konden aanbieden. Het zijn slechts enkele van de wonderbaarlijke uitvindingen van de twaalfde-eeuwse uitvinder Ismail al-Jazari.
Passie voor uitvindingen
Badi al-Zaman Abu al-Izz Ismail ibn al-Razzaz al-Jazari werd geboren in 1136 in Diyarbakır, in het huidige Turkije. Hij was de zoon van een eenvoudige ambachtsman en ontwierp meer dan honderd ingenieuze apparaten.
Leestip: 6 middeleeuwse uitvindingen die we nog steeds gebruiken
In tegenstelling tot andere praktische uitvinders uit de Middeleeuwen, die weinig over hun werk nalieten, had Al-Jazari een passie voor het documenteren van zijn werk en het uitleggen hoe hij zijn ongelooflijke machines bouwde.
In zijn Boek van kennis van vernuftige mechanische apparaten voegde Al-Jazari nauwgezette diagrammen en kleurrijke illustraties toe om te laten zien hoe alle onderdelen in elkaar pasten. Verschillende onvolledige kopieën van zijn werk zijn bewaard gebleven, waaronder één in het Topkapi Sarayi Museum in Istanbul (Turkije).
De apparaten in Al-Jazari’s boek waren zowel praktisch als speels. Een van zijn beroemdste apparaten is een enorme waterklok met een olifant. Elk halfuur worden de interne mechanismen geactiveerd: de vogel bovenop de koepel fluit, een man laat een bal in de bek van een draak vallen en de olifantenrijder slaat tegen de kop van het beest. Eenvoudige waterklokken werden al gebruikt in het oude Egypte en Babylonië, maar Al-Jazari’s ingewikkelde uitvinding drukt duidelijk zijn ambitie uit om ze te perfectioneren.
De eerste robot uit de geschiedenis?
Een andere opvallende uitvinding van Al-Jazari wordt door velen beschouwd als de eerste programmeerbare ‘robot’ in de geschiedenis. Net als een muziekdoos was deze uitvinding ontworpen om melodieën te spelen. De mechanismen die de drummers aanstuurden, konden worden geprogrammeerd om verschillende maten te spelen.
Met dergelijke apparaten imponeerde hij zijn rijke klanten, maar als ambachtsman met een bescheiden achtergrond kende hij óók de behoeften van het dagelijks leven. Hij bedacht daarom handige gadgets die de last van het dagelijkse werk zouden verlichten, zoals een waterpomp, een krukas en een apparaat om sloten te kalibreren.
En terwijl andere uitvinders hun proza bewust in obscure taal schreven om het te beperken tot een kleine elite, deed Al-Jazari er alles aan om het toegankelijk te maken voor een breed publiek. Sommige onderzoekers hebben zijn boek zelfs omschreven als een soort ‘handleiding’.
Leven en nalatenschap
Al-Jazari stierf in 1206, maar zijn uitvindingen zouden nog vele jaren een sleutelrol spelen. Een daarvan was een watervoorzieningssysteem met tandwielen en hydraulische energie, dat werd gebruikt in de moskeeën en ziekenhuizen van Diyarbakir en Damascus. In sommige gevallen bleven systemen die naar zijn ontwerp waren gemodelleerd zelfs tot recent in gebruik.
Leestip: 5 middeleeuwse beroepen die tegenwoordig niet meer bestaan
De meeste van zijn innovaties liepen eeuwen voor op de prestaties van de Europese wetenschap. Zijn werk aan conische kleppen – een belangrijk onderdeel van de waterbouwkunde – werd meer dan twee eeuwen later pas voor het eerst in Europa vermeld door Leonardo da Vinci, die naar verluidt ook gefascineerd was door Al-Jazari’s automaten.
Als vader van de robotica wordt hij regelmatig omschreven als de ‘Leonardo da Vinci van het Oosten’, maar het zou juister zijn om Leonardo te omschrijven als de ‘Al-Jazari van het Westen’.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
