In 2005 zat de Zuid-Afrikaanse Anne Heyman, voormalig juriste bij het Openbaar Ministerie in Manhattan, tijdens het werven van fondsen aan een tafeltje met een overlevende van de Rwandese genocide en vroeg hem: “Wat is momenteel het grootste probleem waarmee Rwanda te kampen heeft?”
“De wezen,” zei hij tegen haar. “Op een bevolking van elf miljoen mensen zijn er ruim één miljoen wezen.”
En dus kreeg Heyman een idee: het introduceren van het Israëlische idee van het jeugddorp in Rwanda.
In de jaren dertig en veertig moesten tienduizenden Joodse kinderen en tieners voor de nazi’s vluchten. Velen kwamen uiteindelijk in de nieuwe staat Israël terecht, waar ze werden opgevangen in een systeem van woongemeenschappen genaamd ‘Jeugddorpen’. Rond 2005 meende Heyman dat een nieuw systeem van jeugddorpen zou kunnen bijdragen aan de oplossing van de Afrikaanse wezencrisis.
De filantrope had een betaalbaar stelsel van jeugddorpen voor ogen dat door Rwandezen zou worden gerund, ten behoeve van de meest kwetsbare wezen: tieners. “Er waren genoeg organisaties die voor de baby’s probeerden te zorgen,” vertelde ze mij in 2014. “Maar wie zou voor ze zorgen als ze tieners waren? Ik wist dat dit de leeftijdsgroep was waarop ik me moest richten.”
Heyman en haar man Seth Merrin brachten twaalf miljoen dollar bij elkaar voor het opzetten van het Agahozo Shalom Youth Village (ASYV). ‘Agahozo’ betekent in de officiële taal van Rwanda, het Kinyarwanda, “een plek waar tranen drogen”, terwijl ‘shalom’ in het Hebreeuws ‘vrede’ betekent.
De eerste steen voor het dorp werd in 2007 gelegd en op 19 oktober 2017, de tiende verjaardag van het dorp, deed de vijfde lichting leerlingen eindexamen. Heyman overleed in 2014 op 52-jarige leeftijd na een val van een paard in de VS.
De mangoboom waar Heyman de eigendomsakte voor het grondgebied van het dorp ondertekende, is tegenwoordig omringd door een weelderige tuin. Scholieren in oranje en groene polo’s lopen tussen huizen met rode daken naar hun school, die op het hoogste punt van het dorp staat. Momenteel biedt de gemeenschap onderdak aan ruim vijfhonderd tieners uit alle dertig districten van Rwanda.
Gezinsstructuur
Het ASYV werkt volgens een structuur die is gebaseerd op het gezin. Elke groep bestaat uit gezinnen van mannelijke of vrouwelijke scholieren. Elk ‘gezin’ heeft een ‘mama’ (een Rwandese lerares die bij de kinderen woont), een ‘grote broer’ of ‘grote zus’ (een Rwandese jongerenwerker die elke week langskomt) en een buitenlandse ‘neef’ (een vrijwilliger die een jaar lang blijft om de jongeren bepaalde vaardigheden bij te brengen). De medewerkers van het dorp worden ‘ooms’ en ‘tantes’ genoemd. De leraren van de school wonen tussen de scholieren en het dorp neemt elk jaar 125 leerlingen uit heel het land op.
In 2014 begon ik in het dorp met een fotografie- en videoprogramma en zette er een wekelijkse tv-club op, waar scholieren hun eigen nieuwsprogramma konden produceren. Het zogenaamde ‘ASYV Media Lab’ is sindsdien een eigen leven gaan leiden en bijna alle online-content van het dorp wordt nu door scholieren geproduceerd.
“Veel mensen noemen ons wezen, maar nu zijn we geen wezen meer, want we hebben een thuis,” zei Emmanuel Nkund’unkundiye op de eerste examenuitreiking. Nkund’unkuniye studeert volgend jaar af aan de University of Pennsylvania. Na hun eindexamen hebben de scholieren van het dorp beurzen van buitenlandse universiteiten aangeboden gekregen, waaronder van Brown, de University of British Columbia en McGill.
Het dorp ziet zichzelf als model voor de Rwandese maatschappij. Met deze alomvattende leeromgeving hopen ze een symbool te zijn van de verzoening die plaatsvindt in dit ooit door burgeroorlog verscheurde land. De leerlingen wonen in groepen met verschillende etnische achtergronden, hoewel er over dat onderwerp niet wordt gepraat.
“Natuurlijk weet ik dat sommige van mijn broers ouders hebben die tijdens de genocide misschien moordenaars zijn geweest,” zei een leerling die anoniem wilde blijven gezien het gevoelige onderwerp van ons gesprek. “Maar waarom zouden we hen straffen voor misdaden die ze niet hebben begaan? Ik wil niet weten wat hun ouders hebben gedaan. Ik zie hen alleen maar als mijn broers en zussen.”
Succesvolle ex-leerlingen
Ex-leerlingen van het dorp, zoals Rosine Mwiseneza, zijn begonnen hun eigen toekomst en die van hun land vorm te geven. Na haar eindexamen in het ASYV volgde Mwiseneza een universiteitsprogramma bij Kepler, dat technische beroepsopleidingen verzorgt. Terwijl ze werkte als verkoopster van zonne-energieapparatuur ontwikkelde ze een nieuwe methode voor geautomatiseerde irrigatie. Toen ze met de boeren sprak, “verplaatste ik me in hun situatie,” vertelde de beginnende ingenieur me. “Ik begon te luisteren naar hun verhalen over de ellende van droogten en minimale productie. Elke dag als ik thuiskwam, maakte ik aantekeningen van alle problemen die de boeren hadden. Ik had van een van de vrijwilligers in het ASYV geleerd hoe je een dagrapport moest bijhouden.”
De jonge ingenieur hoorde pas van de Miss Geek Competition toen ze nog maar één dag had om haar inzending te schrijven. “Ik pakte mijn aantekeningen erbij en herschreef ze om de problemen te behandelen. Ik zat bij de laatste vijf. Op de dag dat we onze plannen moesten toelichten, waren we op kamp en daar werd aangekondigd dat ik de winnaar was van 2016.”
Ze noemt haar idee ‘automatisch irrigatiesysteem met precisielandbouw’. Mwiseneza installeert op een boerderij sensoren die de bodemvochtigheid en andere gegevens meten. Vervolgens beveelt de software die ze heeft geschreven de boer aan wanneer, waar en hoeveel water hij zijn gewassen moet geven. Zo kan hij zijn grond met een minimale hoeveelheid water bevochtigen. De gegevens kunnen via een mobiele app online worden beoordeeld.
Net als elders in Afrika verbouwen ook veel boeren in Rwanda hun gewassen vooral in het regenseizoen. Maar Mwiseneza hoopt dat het groeiseizoen door de verbeterde efficiëntie nu langer wordt, waardoor haar land meer voedsel kan produceren voor de snel groeiende bevolking.
Het dorp heeft ook een stuk grond aan Gigawatt Energy verhuurd om er de eerste zonneboerderij in Oost-Afrika aan te leggen. Het doel is om de Rwandese elektriciteitsproductie met zes procent te verhogen en de volgende generatie van technici op het gebied van duurzame energie op te leiden.
Agahozo Shalom is maar één jeugddorp en ondanks de flinke economische groei van 5,9 procent in 2016 lopen in Rwanda nog altijd honderdduizenden jongeren het risico om in armoede te vervallen. Als reactie daarop kijkt de Rwandese regering nu naar het succes van het ASYV en heeft functionarissen naar de eindexamenuitreikingen gestuurd, onder wie president Paul Kagame zelf. Een reeks overheidsbeambten heeft al beloofd het ASYV te zullen ondersteunen en gezegd dat meer van dit soort projecten opgezet moeten worden.
Internetjournalist Ari Beser is een voormalige Fulbright-National Geographic Fellow die in 2014 als vrijwilliger op de ASYV in Rwanda werkte.
