Deze sensei uit Japan begon de kunst van de theeceremonie te leren toen ze nog maar zes jaar oud was.
Dit verhaal maakt deel uit van de serie Women of Impact, een project van National Geographic rond vrouwen die op hun vakgebied barrières doorbreken, verandering in hun gemeenschappen teweegbrengen en tot actie aanzetten. Discussieer mee in onze Facebook-groep.
Sobin Koizumi herinnert zich haar eerste Japanse theeceremonie nog heel goed.
Ze was een verlegen en introvert meisjes van zes, en haar ouders namen haar op een warme, klamme zomerdag mee naar een theehuis.
“We naderden het theehuis en ik zag dat het pad met water was besprenkeld om ons te verwelkomen. Ik kon de zwakke geur van wierook ruiken, van ergens uit de buurt,” vertelt Koizumi, een nu 72-jarige sensei (leraar) uit Kyoto.
De theekom waaruit ze destijds dronk, was gedecoreerd met het patroon van de akkerwinde. Op het moment tijdens de ceremonie dat traditionele cakejes en kommetjes thee werden geserveerd, was ze welgemanierd. Maar nadat het gezin uit het theehuis was vertrokken, verraste ze iedereen in haar omgeving met haar ongebruikelijk opgewekte en levendige gedrag.
“Ik kan me de zoete smaak van het cakeje niet meer herinneren, maar de smaak van de thee vergeet ik nooit meer,” zegt ze.
Toen haar ouders zagen hoe opgewonden ze was, vroegen ze de theemeester om naar hun huis te komen en haar les te geven, ondanks haar jonge leeftijd. Haar levenslange passie voor de theeceremonie was geboren. Uiteindelijk zou ze niet alleen traditionele Japanse theeceremonies presenteren, maar ook anderen in deze oude kunst onderwijzen.
Eerbiedwaardige kunst
Thee werd voor het eerst gedurende de Tang-dynastie – van 618-907 n.Chr. – vanuit China in Japan ingevoerd, toen de betrekkingen en culturele uitwisseling tussen de beide volken floreerden. Maar toen beide naties in de eeuwen daarna van elkaar geïsoleerd raakten, begon men in China thee als een populaire verfrissing te serveren, terwijl men zich in Japan richtte op de medicinale eigenschappen ervan.
In de twaalfde eeuw keerde Myoan Eisai, stichter van het zenboeddhisme, terug van een reis naar China en begon thee voor religieuze doeleinden te verbouwen. Hij stelde voor de theeblaadjes te vermalen en er dan heet water aan toe te voegen. Hui-tsung, een van de keizers gedurende de Chinese Song-dynastie, schreef teksten over het gebruik van een bamboekwastje om de thee met het hete water te vermengen. Deze aanwijzing vormde de basis voor de moderne theeceremonie, die aan het einde van de zestiende eeuw definitief vorm kreeg onder invloed van Sen no Rikyū, de priester die de ceremonie bij een groter publiek introduceerde en populair maakte.
“Deze eerbiedwaardige cultuur van de theeceremonie (…) heeft het Japanse volk al sinds mensenheugenis gemoedsrust gegeven,” zegt Koizumi. “Dat is wat ik, met permissie, ook graag aan andere volken in de wereld zou willen doorgeven.”
Presentatie van de ceremonie
Bij de Japanse theeceremonie wordt een kommetje matcha (gemalen groene thee) bereid en in een reeks welomschreven en nauwkeurige gebaren en handelingen opgediend. Toen matcha minstens achthonderd jaar geleden in Japan werd ingevoerd, was deze thee kostbaarder dan goud en werd deze alleen door de elite gedronken. Maar halverwege de achttiende eeuw werd de drank populair, toen het uji-bereidingsprocedé werd uitgevonden en de groene thee op grotere schaal geproduceerd kon worden en dus voor een groter publiek in Japan beschikbaar werd.
De wereld van de Japanse theeceremoniën is ingewikkeld. Volgens Koizumi zijn er talloze scholen, elk met subtiel verschillende stijlen en regels voor officiële erkenning, maar allemaal hebben ze één en dezelfde oorsprong. In de loop der jaren zijn sommige ceremoniën subtiel aangepast, maar al met al zijn ze onveranderd gebleven.
De voorbereidingen voor een ceremonie nemen vaak meer tijd in beslag dan de ceremonie zelf, en Koizumi denkt dat ze minstens zo belangrijk zijn, zo niet belangrijker. Volgens haar kan een informele theeceremonie voor vier of vijf gasten worden gehouden, terwijl bij formelere versies tot wel twaalf gasten aanwezig kunnen zijn. Ze legt uit dat het in de Japanse cultuur in het algemeen als een goed idee wordt gezien om op de hoogte te zijn van de basisprincipes van de theeceremonie.
De theemeester
Volgens Koizumi had ze het geluk les te krijgen op de Urasenke-school, een van de meer vooraanstaande opleidingen op het gebied van de theeceremonie. Het kostte haar drie jaar om haar officiële certificaat als lerares voor theeceremoniën te halen en ze geeft nu al ruim twintig jaar onderricht in de kunst van de theeceremonie.
Hoewel ze meerdere keren heeft geprobeerd met pensioen te gaan, bleven geneeskundestudenten van de prestigieuze Universiteit van Kyoto haar vragen om les te geven, en hun professoren vertelden haar dat ze konden zien welke studenten de theeceremonie bestudeerden, omdat hun fysieke bewegingen doelgerichter en sierlijker werden.
Bij Japanse theeceremoniën presenteert de gastheer of -vrouw zijn of haar lichaam zo elegant mogelijk door zich te richten op de houding en ademhaling. Volgens Koizumi is het bij de theeceremonie haar doel om het ritueel zo soepel mogelijk te laten verlopen, zonder onhandige momenten. Een geslaagde theeceremonie vergelijkt ze met een stromende rivier.
Koizumi vertelt dat ze in haar tijd als theemeester nooit problemen heeft ondervonden vanwege haar sekse, maar in het verleden was dat niet altijd het geval.
“Uit bewaard gebleven bronnen komt naar voren dat vrouwen vanaf het eerste begin een rol in de theeceremonie hebben gespeeld,” legt ze uit. “Maar vrouwen vervulden waarschijnlijk eerder ondersteunende taken en deden dat achter de schermen.”
Volgens Koizumi was haar eerste leraar een vrouw die een certificaat had om les te geven, maar ze denkt dat zij haar eerste vrouwelijke student is geweest. Eeuwen geleden waren theemeesters zonder uitzondering mannen; nu wordt het leren van en lesgeven in de oude kunst van de theeceremonie voor jonge vrouwen als een passend beroep gezien.
