Een vraag van een student die voorheen voor de politie werkte, heeft geleid tot een nieuwe analyse van aardewerk dat werd gevonden op een van de belangrijkste archeologische vindplaatsen in de VS – en de resultaten stellen veronderstellingen als dat het over ‘het werk van vrouwen’ zou gaan ’in twijfel.
De prehistorische inheems-Amerikaanse dorpen rond de Chaco Canyon, in het noordwesten van New Mexico, vormden tussen 800 en 1200 na Chr. een van de sociale en religieuze centra van de Ancestral Pueblo-cultuur, die in deze regio een type aardewerk voortbracht dat ‘corrugated ware’ (‘ribbelwaar’) wordt genoemd en dat was opgebouwd uit op elkaar geplakte dunne kleirollen (rolkeramiek).
Algemeen werd aangenomen dat het duizend jaar oude rolkeramiek van de Chaco-cultuur door vrouwen was vervaardigd – een aanname die vooral berustte op veel latere waarnemingen.
“De Pueblo-vrouwen van vandaag zijn traditioneel degenen die pottenbakken en hun dochters de techniek leren, dus is het misschien een plausibele veronderstelling dat dit in het verleden ook het geval moet zijn geweest,” zegt John Kantner van de University of North Florida, hoofdauteur van een nieuw onderzoek over de typische ‘rolkeramiek’ dat gisteren verscheen in de Proceedings of the National Academy of Sciences. “Maar dat valt bij veel archeologen niet goed, omdat we niet direct kunnen observeren wie het aardewerk destijds heeft gemaakt.”
Omdat bij rolkeramiek elke kleirol op de volgende werd bevestigd door het tussen de toppen van duim en vingers aan te drukken, zijn in de ooit zachte klei ook de vingerafdrukken van de makers bewaard gebleven. Zou het analyseren van deze afdrukken iets kunnen vertellen over het geslacht van die pottenbakkers?
Kantner kwam op het idee voor zijn onderzoek door een vraag van David McKinney, een van zijn studenten en nu medeauteur van de nieuwe studie, die destijds bij de politie werkte. Naar aanleiding daarvan begon Kantner zich te verdiepen in het forensisch onderzoek naar de verschillen tussen de randen van de vingerafdrukken van mannen en vrouwen. Daarbij maakte hij gebruik van de resultaten van een eerder onderzoek, waaruit bleek dat de afdrukken van mannen negen procent breder zijn dan die van vrouwen. Kantner analyseerde vervolgens 985 potscherven van rolkeramiek uit een vindplaats in de Chaco Canyon met aanduiding ‘Blue J’.
Uit zijn analyse bleek dat 47 procent van de potscherven vingerafdrukken bevatten met een gemiddelde randbreedte van 0,53 millimeter, wat overeenkomt met mannelijke vingerafdrukken, terwijl 40 procent een gemiddelde lijnbreedte van 0,41 millimeter hadden, dat overeenkomt met afdrukken van vrouwen of jongeren. Bij de resterende 12 procent van de vingerafdrukken was sprake van overlappende gemiddelden, zodat ze werden ingedeeld in de categorie ‘onbekend geslacht’.
Kantner onderscheidde de potscherven ook naar ouderdom, waarbij hij ontdekte dat op 66 procent van de oudere scherven mannelijke vingerafdrukken zaten, terwijl op de recentere stukken ongeveer evenveel mannelijke als vrouwelijke afdrukken werden aangetroffen. Daaruit blijkt niet alleen dat mannen betrokken waren bij de vervaardiging van aardewerk, maar dat de deelname van mannen en vrouwen aan dat proces in de loop der tijd verschoof.
Dit onderzoek is het eerste waaruit duidelijk blijkt dat zowel mannen als vrouwen op verschillende manieren waren betrokken bij de vervaardiging van aardewerk in de regio rond de Chaco Canyon.
“Dit stelt de aloude opvatting dat slechts één geslacht bij het pottenbakken was betrokken en het andere geslacht niet, duidelijk ter discussie,” zegt Kantner. “Misschien moeten we ons nu gaan afvragen of dat ook gold voor andere activiteiten die destijds in deze gemeenschap plaatsvonden en vraagtekens zetten bij het idee dat het geslacht direct bepaalt hoe de werkzaamheden in een gemeenschap worden ingedeeld.”
Volgens Barbara Mills, aardewerkexpert en archeologe aan de University of Arizona, onderschrijven deze bevindingen eerdere observaties van economische gemeenschappen waar door groei een verhoogde specialisatie plaatsvond. Hierdoor raakten mannen betrokken bij activiteiten die ze voorheen niet verrichten.
“Uit studies naar vergelijkbare culturen blijkt dat mannen die aan het pottenbakken deelnemen, daardoor minder tijd besteden aan andere activiteiten,” zegt Mills . “Maar dit gebeurt meestal omdat er voordelen aan zijn verbonden. De mannen nemen het over – dat is zeer goed gedocumenteerd. Het hele gezin wordt erbij betrokken. Deze studie levert goede bewijzen voor een toenemende specialisatie.”
Hoewel op basis van dit onderzoek nog niet kan worden vastgesteld waarom mannen meer bij de productie van aardewerk betrokken raakten, denkt Kantner dat het te maken kan hebben met de explosieve groei die het culturele centrum rond de Chaco Canyon doormaakte, waardoor ook de vraag naar aardewerk sterk toenam.
“Archeologische vondsten tonen aan dat er enorme hoeveelheden spullen aan Chaco werden geleverd,” zegt Kantner . “Of het nu gaat om geschenken als eerbetoon uit omliggende dorpen of om voorwerpen die door pelgrims werden meegebracht, de situatie was misschien dusdanig dat mensen meer betrokken wilden raken bij de productie van aardewerk dat voor Chaco bestemd was.”
Carrie Heitman, antropologe die aan de University of Nebraska-Lincoln onderzoek doet naar de Chaco-cultuur, noemt de resultaten fascinerend, maar vindt dat er meer vergelijkend onderzoek moet worden verricht naar rolkeramiek van andere Chaco-vindplaatsen om de bevindingen van Kantner te bevestigen.
“Als we eenmaal beschikken over direct vergelijkbare analyses van ander aardwerk uit de canyon, zullen we een beter inzicht hebben in de precieze arbeidsdeling,” zegt Heitman. “Misschien is deze verschuiving slechts een momentopname, maar dit soort analyses van de arbeidsdeling naar geslacht helpen ons om een beter beeld te krijgen van de werkzaamheden van mannen en vrouwen en bieden ons de mogelijkheid om op basis van de gelijkwaardigheid van man en vrouw een veel rijker perspectief op het verleden op te bouwen.”
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
