In oude Egyptische kunst zijn talloze afbeeldingen te vinden van eerbiedwaardige types met puntige kegels op hun hoofd. In allerlei kunstuitingen, van papyrusrollen tot grafkisten, zijn mannen en vrouwen afgebeeld die hoofdkegels dragen terwijl ze deelnemen aan koninklijke festiviteiten en religieuze rituelen. Vrouwen met zo'n kegel werden soms ook barend afgebeeld. Er werd een verband gelegd tussen geboorten en bepaalde goden.
Maar hoewel die hoofdkegel gedurende zo'n duizend jaar veel werd afgebeeld in de Egyptische kunst, bleef lang onduidelijk wat het was. Het raadselachtige voorwerp was nooit door archeologen opgegraven, waardoor sommige wetenschappers veronderstelden dat het ging om een symbolische weergave, net als de halo's van heiligen en engelen in de christelijke iconografie.
Maar nu blijkt dat een internationaal team van archeologen wel degelijk het eerste fysieke bewijs heeft gevonden voor het bestaan van de raadselachtige accessoires, volgens een nieuw artikel dat werd gepubliceerd in het vakblad Antiquity.
De ontdekking werd gedaan op een begraafplaats in Amarna, een stad uit het oude Egypte met tempels die werden opgericht door Achnaton, de farao die de vader van Toetanchamon zou zijn geweest. De stad, die snel werd gebouwd in de veertiende eeuw v.Chr. en die gedurende slechts zo'n vijftien jaar een rol van betekenis speelde, telde circa 30.000 inwoners. Ongeveer tien procent van de bevolking behoorde tot een rijke elite die in overdadig versierde tombes werd begraven. De rest, de gewone mensen, kreeg een bescheiden graf. In juist zo'n soort graf, dat meestal niet veel van waarde bevat, werden in 2009 restanten van hoofdkegels gevonden door deelnemers aan het Amarna Project, dat onder leiding van de University of Cambridge wordt uitgevoerd met financiering van de National Geographic Society.
Hoewel de opgravingen inmiddels tien jaar geleden plaatsvonden, kan Anna Stevens zich de dag dat de eerste kegel werd gevonden nog goed herinneren. Stevens is archeoloog aan de Australische Monash University, assistant director bij het Amarna Project en co-director van het onderzoek, dat nog steeds gaande is naar de begraafplaatsen van de gewone bevolking van de stad. “Volgens mij heb ik zo'n hoofdkegel gevonden!” riep een van de medewerkers, Mary Shepperson. Toen Stevens zelf een kijkje nam, zag ze een van de kenmerkende kegels boven de schedel van een skelet van een vrouw.
“Het was duidelijk heel, heel anders dan wat we in andere graven hadden gezien,” vertelt Stevens. Het puntige voorwerp leek sterk op de vreemde hoofdversiering in Egyptische kunst dat door sommige wetenschappers was aangezien voor een stukje artistieke verbeelding. In een graf van een andere volwassene, waarvan niet kon worden bepaald of het een man of een vrouw was, werd nog een hoofdkegel gevonden.
De onderzoekers waren bijna tien jaar bezig om een nauwgezet onderzoek naar de hoofdkegels gefinancierd te krijgen en uit te voeren. Dat gaf ze ook de mogelijkheid om onderzoek te doen naar een andere vaak geopperde theorie over de bijzondere voorwerpen: de hoofdkegels zouden hebben bestaan uit een klont geparfumeerd vet die smolt over het hoofd van een drager, en dienst hebben gedaan als een soort welriekende voorloper van haargel.
Het onderzoek naar de vondsten uit Amarna wijst uit dat die theorie over een soort oer-stylingsproduct niet klopt. De kegels waren niet massief, het waren holle omhulsels die om bruin-zwart organisch materiaal zaten, volgens het team waarschijnlijk textiel. Bij beide hoofdkegels werden sporen aangetroffen van vergane was. De onderzoekers leidden daaruit af dat ze gemaakt waren van bijenwas, die enige biologische was die voor zover bekend, werd gebruikt door de oude Egyptenaren. Daarnaast werden er geen resten van was aangetroffen in het haar van het best bewaard gebleven skelet.
Gezien het feit dat de voorwerpen in artistieke uitingen in verband worden gebracht met bevallingen, en het feit dat in ieder geval een van de draagsters een volwassen vrouw was, is het volgens het team mogelijk dat de kegels te maken hadden met vruchtbaarheid. Maar omdat deze voorwerpen werden gevonden op een niet voor de elite bestemde begraafplaats, is het lastig om de betekenis van de hoofddeksels te achterhalen.
In de Egyptische iconografie behoorden de mensen die werden afgebeeld met de hoofdkegels meestal tot de elite. Maar soms lijken ook dienaren ze te dragen, stelt Nicola Harrington, archeologe aan de University of Sydney. De graven in Amarna zijn minder versierd dan die op andere locaties, maar er zijn een handvol afbeeldingen gevonden van mensen die de kegels dragen terwijl ze voorbereidingen treffen voor een uitvaart en offers brengen. “De kegels worden hoofdzakelijk gedragen in aanwezigheid van het goddelijke,” zegt ze.
Harrington heeft haar eigen theorie over de personen die de kegels droegen: misschien waren het dansers. Ze hadden allebei wervelbreuken, en een van hen had een degeneratieve gewrichtsaandoening. Hoewel de botproblemen ook te maken zouden kunnen hebben met het stressvolle bestaan en de zware werkzaamheden van gewone Egyptenaren, wijst Harrington erop dat stress en compressiefracturen veel voorkomen bij professionele dansers. Misschien dienden de kegels “als teken dat de dansers lid waren van een gemeenschap die dienaren van de goden waren,” stelt ze. Dat zou verklaren waarom deze mensen waren begraven met hun kegels, ondanks hun “simpele uitvaart,” aldus Harrington.
Er is meer archeologisch bewijs nodig om te achterhalen wat de functie van de kegels was, en of ze vaker werden gebruikt. Helaas kan het zijn dat we daar nooit achter komen, zegt Stevens. “In de begindagen van de Egyptologie werd het onderzoek heel slordig gedaan, heel willekeurig,” legt ze uit. Dankzij de veel nauwkeuriger archeologische technieken van tegenwoordig zullen hoofdkegels bij toekomstige opgravingen hopelijk worden beschermd en herkend, maar het is heel goed mogelijk dat ze bij eerder opgegraven begraafplaatsen volledig over het hoofd zijn gezien.
Maar zelfs als deze kegels de enige twee zijn die zijn overgebleven, is deze gelukkige vondst toch van waarde. Archeologen weten veel over de elite in het oude Egypte dankzij administratieve documenten en minutieus geschilderde tombes. Doordat geschreven of artistieke bronnen over gewone Egyptenaren schaars zijn, zijn hun levens een veel groter raadsel voor hedendaagse onderzoekers. Het gebrek aan gegevens over het leven van de meerderheid van de inwoners van het oude Egypte maakt deze vondst des te waardevoller - en wijst erop dat er nog miljoenen verhalen wachten om ontdekt te worden.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
