Huda Ahmed zag voor het eerst geheven vuisten na de dood van Eric Garner en Philando Castile in handen van de politie. “Als jong zwart meisje opende die symbolische vuist mij de ogen voor de misstanden in mijn land,” zegt de activiste uit San Diego. Deze zomer heeft Ahmed tijdens de Black Lives Matter-protesten haar eigen vuist geheven. Dat doet ze naar eigen zeggen omdat het gebaar “staat voor weerbaarheid en kracht, door alle overwinningen en alle strijd heen.”
Terwijl de VS met het fenomeen van wijdverbreid racisme blijft worstelen, is de geheven vuist een welbekend gebaar geworden. De demonstranten in Portland, Oregon, toonden het symbool tijdens hun confrontaties met de federale politie. Mensen hebben het met verf op trottoirs en muren van gebouwen gespoten. En er zijn zelfs emoji’s met geheven vuist.
Het heffen van een gebalde vuist als teken van protest is natuurlijk niet nieuw. Tijdens de Olympische Spelen van 1968 in Mexico-Stad zorgden de sprinters Tommie Smith en John Carlos voor ophef toen ze het gebaar tijdens een medaille-uitreiking op het podium maakten. Maar de geheven vuist is nog veel ouder, en wie zijn grillige weg door de politieke geschiedenis van Europa en de VS volgt, zal merken dat de strijd tegen racisme en fascisme altijd met dit gebaar verweven is geweest.
Een van de eerste keren dat iemand uit protest met gestrekte arm de gebalde vuist hief, was in 1913, toen ‘Big Bill’ Haywood zich richtte tot de stakers die de zijdefabriek van Paterson in New Jersey hadden platgelegd. Haywood was een van de oprichters van de vakbond Industrial Workers of the World (IWW) en pleitte voor solidariteit onder arbeiders van alle rassen en sectoren.
“Elke vinger op zichzelf heeft geen kracht,” zei hij terwijl hij de menigte zijn tamelijk grote hand toonde. “Maar kijk,” zei hij terwijl hij zijn vingers kromde tot een vuist. “Zie je dat? Dát is de IWW.”
Hoewel die oproep tot eenheid de IWW de macht gaf om veel van zijn eisen ten behoeve van arbeiders in de hele wereld ingewilligd te krijgen, stuitte de arbeidersbeweging op gewelddadige tegenstand. In de jaren twintig waren straatgevechten tussen arbeiders en ingehuurde knokploegen van fabrikanten – en tussen aanhangers van verschillende politieke ideologieën – niet ongewoon. In 1926 vroeg een van die groepen, de Roter Frontkämpferbund (RFB), de paramilitaire tak van de KPD (Kommunistische Partei Deutschlands), patent aan op de geheven vuist, als begroeting en als onderdeel van het uniform dat zijn leden droegen.
Voor Ernst Thälmann, voorman van de RFB, was de vuist een belofte “om vrienden te beschermen en vijanden terug te slaan.” Maar de RFB, die was opgericht om bijeenkomsten van de KPD te beschermen tegen aanvallen van extreem-rechtse knokploegen, vocht ook tegen het Eiserne Front (‘IJzeren Front’), de paramilitaire eenheid van de Duitse SPD, die eveneens werd belaagd door de opkomende nazi’s. In 1932 werd de RFB omgedoopt tot Antifaschistische Aktion, afgekort tot ‘Antifa’. Een jaar later kwamen de nazi’s aan de macht; Thälmann en honderden van zijn kameraden stierven in concentratiekampen.
Het verzet tegen de wreedheden van de nazi’s en de gestage uitbreiding van het fascisme over Europa leidde in Frankrijk en Spanje tot brede coalities van communisten, socialisten en liberaal-democraten tegen racisme en onderdrukking. Deze antifascistische coalities noemden zichzelf vaak ‘Volksfronten’ en namen het symbool van de geheven vuist over van Duitse ballingen.
In democratische landen verzetten diverse antifascistische groepen zich tegen het opkomende fascisme. In 1936 trokken ze op tegen een mars van de British Union of Fascists door de Joodse wijken van Londen. Zo’n 100.000 dokwerkers, kinderen, arbeiders en leden van de Joodse gemeenschap stonden schouder aan schouder en met geheven vuist klaar en sloegen de fascisten terug.
De gebeurtenissen die de geheven vuist in de VS opnieuw in beeld brachten als symbool van de strijd tegen raciale onderdrukking, vonden eerder dat jaar plaats in Spanje. Bewapend en ondersteund door Hitler en Mussolini, probeerden de Spaanse katholiek-nationalisten en fascisten de democratisch gekozen Republikeinse regering van het Frente Popular ten val te brengen, wat leidde tot de Spaanse Burgeroorlog. Zo’n 45.000 antifascistische vrijwilligers, waaronder de 2800 Amerikanen van de ‘Abraham Lincoln Brigade’, sloten zich in alle haast aan bij de Internationale Brigades om samen met de Spaanse Republikeinen de strijd aan te binden tegen de fascisten van Franco.
De Spaanse Republiek nam het symbool van de geheven vuist over als “begroeting van solidariteit met de democratische volken van de wereld,” aldus Mary Rolfe, een van de Amerikaanse vrijwilligers.
Onder de leden van de Lincoln Brigade behoorden ook negentig zwarte soldaten. In de VS hadden ze te maken gekregen met een opleving van de Ku Klux Klan, de mensonterende ‘Jim Crow-wetgeving’ en de ergste gevolgen van de Grote Depressie. In Spanje voerden ze het bevel over blanke troepen en werden onthaald als helden.
“Verschillen in ras, geloofsovertuiging en nationaliteit vielen weg in de vereende poging om Spanje in het graf van het fascisme te veranderen,” schreef de zwarte verpleegster Salaria Kea in haar memoires. “Ik zag dat mijn lot, het lot van het negerras, onverbrekelijk was verbonden met hun lot.”
In 1937 stonden de ‘Lincolns’ onder bevel van Oliver Law, een communist uit Texas die als soldaat in een regiment van zwarte soldaten, de zogenaamde Buffalo Soldiers van het Amerikaanse leger had gediend, maar daar niet in aanmerking was gekomen voor een benoeming tot officier. Bij de Lincolns kwam hij niet zozeer ‘in aanmerking’ maar werd regelrecht verkozen, zei Steve Nelson, de politiek commissaris van de brigade. “Toen de soldaten werd gevraagd wie hun bevelhebber zou moeten worden – ons leger was zeer democratisch – werd zijn naam altijd genoemd.”
Law vertelde later dat hij in Spanje kon “opklimmen op grond van mijn waarde, niet van mijn kleur.”
De antifascisten verloren de Burgeroorlog en Law sneuvelde toen hij zijn manschappen aanvoerde in een aanval op een machinegeweernest. De leden van de Lincoln Brigade keerden terug naar de VS, waar ze vanwege hun communistische sympathieën werden vervolgd door de FBI. Maar de Lincolns waren niet vergeten wat ze in Spanje hadden geleerd over eenheid en kracht, en bleven de geheven vuist bij protesten en op posters gebruiken.
Voor de veteranen van de Lincoln Brigade was de Amerikaanse burgerrechtenbeweging de zoveelste fase in de strijd tegen het fascisme. Ze zorgden ervoor dat zwarte mensen weer zwembaden konden bezoeken, leidden afdelingen van de zwarte burgerrechtenvereniging NAACP (National Association for the Advancement of Colored People), registreerden kiezers en zetten medische posten op toen de Indiaans-Amerikaanse actiegroep American Indian Movement de leegstaande gevangenis van Alcatraz bezetten. Hun militante antiracisme sloot aan op dat van de Black Power-beweging, en ze kozen de geheven vuist als hun symbool. Huey Newton en Bobby Seale waren de eersten die de gebalde vuist ten hemel hieven om leden van de Black Panther Party aan te vuren. En de atleten Smith en Carlos maakten dezelfde ‘Black Power’-groet tijdens de Olympische Spelen van 1968.
Inmiddels is het gebaar een vast onderdeel geworden van antiracisme-protesten. Beroemdheden als de basketballer Damian Lillard, point-guard van de Portland Trailblazers, en John Boyega, ster uit de recente Star Wars-films, hebben met geheven vuist demonstraties aangevoerd. Ook wordt het symbool gebruikt door de huidige antifascisten en door andere sociale en politieke groepen en vakbewegingen.
Zoals Kea in Spanje ervoer, draaide het bij het antifascisme altijd om antiracisme. Toen Thälmann zijn vuist in Duitsland hief en Law de zijne in Spanje, konden ze zich waarschijnlijk niet voorstellen dat Lillard hetzelfde in Portland of Boyega in Londen of Huda Ahmed in San Diego zouden doen. Maar hun boodschap was dezelfde: we kunnen tirannie verslaan als we schouder aan schouder staan.
Historicus en freelance journalist James Stout schreef het boek The Popular Front and the Barcelona 1936 Popular Olympics: Playing as if the World Was Watching.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
