Dit artikel verscheen in National Geographic Traveler editie 1, 2020.
Ik ga ’s avonds naar bed met Shakespeare (‘We are such stuff as dreams are made of, and our little life is rounded with a sleep’), en sta er ’s morgens mee onder de douche (‘I to the world am like a drop of water that in the ocean seeks another drop’). Niet dat ik hem uit het hoofd citeer, maar in het Town House Duomo-hotel in Milaan prijken zijn geschriften overal: hij ligt in plaats van een chocolaatje ’s avonds op het kussen en staat in schoonschrift gedrukt op douchemuts, zeepje, schoenlepel en waszak.
‘Good night, good night! Parting is such sweet sorrow that I shall say goodnight till it be morrow’. Dit keer is het ’t kamermeisje van het Schotse Castle Durrow dat deze strofe uit Romeo & Julia op het kussen vlijde. Eveneens van Shakespeare. Hij is wereldwijd favoriet bij hotels wereldwijd die een vleug literatuur tussen de lakens toevoegen, een heuse trend. Lezen is de op drie na populairste bezigheid op reis (na eten & drinken, winkelen en dolce far niente), en reisliteratuur is na kookboeken de bestverkopende categorie.
‘The more that you read, the more things you will know. The more that you learn, the more places you’ll go’. Dit rijmpje van Dr. Seuss ligt op het nachtkastje in het New Yorkse Mandarin Oriental. Hoe meer je leest, hoe meer je reist. Het Engelse W.H. Smith & Son zag dat als eerste in, toen het in 1848 een boekwinkel opende op het Londense Euston Railway Station, de eerste ooit op een station. Nu bestaat er geen vliegveld meer zonder bookshop, want iedereen reist met een boek.
Zo ook Abdul Kassem Ismael. Volgens de legende was deze tiende-eeuwse grootvizier van Perzië zo verknocht aan zijn boekenverzameling dat hij immer reisde met in zijn kielzog vierhonderd kamelen die zijn volledige bibliotheek van 117.000 boeken meezeulden. Op alfabetische volgorde.
Revival
De tendens van literaire reizen gaat verder dan lezen alleen. Hotels kiezen schrijvers als thema voor hun interieur of hele raison d’être; reisorganisaties bieden reizen aan in de voetsporen van een boek en huizen van beroemde schrijvers worden opengesteld als musea. En miljoenen kostende nieuwe bibliotheken, gebouwd door de beroemdste architecten en bedoeld als iconische toeristentrekkers van een stad, genereren – zoals in het geval van de Central Library in Austin – meer dan tienduizend bezoekers per dag.
Eigenlijk is deze trend niets nieuws. Al in de Romeinse Oudheid reisden aristocratische jongeren als onderdeel van hun opvoeding in het spoor van Vergilius, Socrates en Sappho naar Griekenland. Met de Aeneis in de hand herleefden ze Aeneas’ rondreis op de plek van het voormalige Troje (onwetend dat dit de verkeerde plek was, de juiste locatie werd pas in 1871 opgegraven, maar dit terzijde).
Tegenwoordig loop je de kans dat een gedenkwaardige plek is ingehaald door de moderne tijd. Waar James Joyce ooit op zijn favoriete bankje in Zürich zijn Ulysses overdacht, prijkt nu een lantaarnpaal. Soms zelfs is een literair bedevaartsoord louter gestoeld op een mythe. Zo is Verona’s populairste toeristenattractie, het balkon waaronder Romeo zijn liefde voor Julia verklaarde, goed voor zes miljoen bezoekers per jaar. Maar Shakespeare is a: nooit in Verona geweest, en b: Romeo en Julia hebben nooit bestaan.
Zelfs windmolens zijn reden om een schrijver of roman achterna te reizen. Letterlijk: Don Quichots gevecht tegen de molens is jaarlijks goed voor honderdduizenden literaire pelgrims. Ze reizen Cervantes’ zeventiende-eeuwse roman achterna of volgen Don Quichots vermeende route door de Spaanse streek Castillë die al in de achttiende eeuw door de Real Academia Española werd opgetekend in een reisgids. Ook toen al zag men de toeristische aantrekkingskracht in van een beroemde roman.
Natuurlijk zijn niet alle literatuurliefhebbers dol op reizen. Maarten ’t Hart schrijft in Dienstreizen van een thuisblijver: ‘Soms kan ik een tikje somber zijn, maar diep terneergeslagen ben ik alleen als ik op reis moet. Sterker, ik verafschuw reizen zo grondig dat mijn lijfspreuk luidt: ‘Als je dood bent, hoef je goddank nooit meer op reis.’ Hij is daarmee in het goede gezelschap van filosoof Confucius: ‘Wie reist, wordt wijs. Wie wijs is, blijft thuis.’
Bibliotheken
Philip Blackwell, telg uit een vermaarde Engelse uitgeversfamilie, heeft The Ultimate Library gesticht waarmee hij hotelketens fourneert met boeken. Niet de minste boeken (‘ze moe ten intellectueel stimulerend zijn, geestig en mooi uitge geven, en vooral ook goed in de hand liggen’), en niet voor de minste hotels, zoals Six Senses Laamu op de Maldiven en Aman in Luang Prabang. Uitgeverij Assouline volgde, (elke maand 150 nieuwe titels voor de Map Room van het Londense Claridge’s), alsmede Taschen (voor The Joule in Texas).
De Tianjin Binhai Library, in 2017 door de Nederlandse architectengroep MVRDV gebouwd, is al in zijn korte bestaan een van de drukste nieuwe attracties van China geworden. 1,3 miljoen boeken golven langs de muren als een soort literaire surfgolf rondom een enorm ei dat het auditorium bevat. Een architectonische sensatie. Op de openingsdag stonden er tienduizend mensen in de rij om binnen te komen.
Qatar National Library is ook van een Nederlandse architect: Rem Koolhaas. Sinds de opening in 2017 kreeg de bibliotheek 128.000 nieuwe leden en bezochten een half miljoen mensen het multifunctionele gebouw, dat nog het meest weg heeft van twee dichtgevouwen bladzijden (hoewel open haaienbek dan wel opstijgende ufo ook hoog scoren).
Hotels
Behang
Oscar Wilde stierf in 1900 in een miezerig hotelletje in Parijs waar het behang zo lelijk was dat zijn laatste woorden volgens de overlevering zouden zijn geweest: ‘Either that wallpaper goes, or I do.’ Nu is l’Hotel een vijfsterrenhotel en is Wilde’s sterfkamer de populairste en tevens duurste. Het behang is nog steeds afschuwelijk.
Leespaleis
Het Rambagh Palace, nu een luxehotel in Jaipur, India, heeft een inpandige boekwinkel met een verzameling antieke en nieuwe boeken. Wijlen Boudewijn Büch verbleef speciaal voor dit winkeltje in het hotel, en nog steeds vervalt de boekverkoper in superlatieven als hij hem memoreert: ‘Hij was mijn beste klant ooit, een zachtaardige man die hier uren zat te lezen, vragen stelde en stapels boeken tegelijk kocht.’ Combineer met een bezoek aan het literatuurfestival.
Twee koffie en een Kafka
De 26 kamers in hotel Pavillon des Lettres in Parijs hebben geen nummers, maar een alfabetische volgorde naar beroemde Europese schrijvers (K van Kafka, Z van Zola etc.). Citaten van hen zijn op de muren geprint. Ook is er een literaire roomservice: in plaats van of tegelijk met een clubsandwich kun je een boek naar keuze op de kamer laten brengen.
Aan tafel
Het Amsterdamse Café Americain heeft de aloude leestafel (anno 1928) in ere hersteld, gerestaureerd en tevens gemoderniseerd met USB-aansluitingen en ereaders met eigen Bookchoice. Ook vinden er Read & Eatpresentaties plaats waar schrijvers uit eigen werk voordragen. Meteen een mythe ontkrachten: ja, Harry Mulisch liet zich hier omroepen (‘Er is telefoon voor de heer Mulisch’), maar dat was niet uit ijdelheid maar omdat hij dagelijks aan deze tafel werkte en hij thuis geen telefoon had.
Bonus
Het nieuwe B2 Boutique Hotel, gehuisvest in een voormalige bierbrouwerij in Zürich, heeft als literaire bonus een fenomenale bibliotheekzaal met meer dan 33.000 boeken. Je kunt er wat drinken en eten, of gewoon gaan zitten lezen. Het reserveringsblokje ‘Book Now’ dat online altijd op hotelsites opduikt, heeft bij dit hotel duidelijk een double entente gekregen.
(Rond)reizen
Routewijzers
In de Naam van de Roos van Umberto Eco achternareizen? Of de locaties van de verfilming van Tolkiens The Lord of the Rings? (‘One giant tourism advertisement for our country,’ noemde de premier van Nieuw-Zeeland die verfilming). Dezelfde reis maken die biograaf Richard Holmes in zijn boek Footsteps. Adventures of a Romantic Biographer aflegde, die op zich weer een reis was in de voetsporen van Robert Louis Stevensons Travels with a donkey in The Cevénnes uit 1879? Op literarytravel.com vind je bovenstaande, en talloze andere boekreizen.
You get a book, and you get a book
Cruisemaatschappij Holland America Line (HAL) is een kongsi aangegaan met Oprah Winfreys magazine O, met name de boekenrubriek daaruit. Elk schip heeft nu een O’s Reading Room. Ook zijn er (voor)lezingen van en over de boeken van de maand.
Dichter
Rainer Maria Rilke verbleef lange tijd in het Noord-Italiaanse Zuid-Tirol. Hij maakte aan het einde van de negentiende eeuw in het plaatsje Arco lange wandelingen, vaak in gezelschap van zijn moeder en zijn Nederlandse vriendin Goudstikker. Hij schreef er ook gedichten over: ‘So ein Tall voll Düftehauchen, drin ein Bach mit leisem Lauf.’ Download de app en volg de vijf kilometer lange Rilke Route door berg en dal.
Bedevaartsoorden
België
Het dorpje Charleville heeft twee musea gewijd aan de dichter Arthur Rimbaud. Het Maison des Ailleurs is gevestigd aan de Quai Arthur Rimbaud in het huis waar hij ooit woonde, en het Musée Arthur Rimbaud huist verderop in een zeventiendeeeuwse molen. In beide zijn Rimbauds geschriften te vinden, naast werk van tijdgenoten die door hem waren geïnspireerd (of andersom), zoals Picasso en Cocteau. Er loopt een Rimbaud-route door het stadje die te voet kan worden afgelegd. Drink wat in Le Rimbaud of eet iets in Le Table d’Arthur – probeer maar eens een etablissement te vinden dat niet naar de beroemde poète maudit is genoemd.
Iran
De graftombe van de dichter Hafiz (1320 ’90) in de Iraanse stad Shiraz trekt jaarlijks honderdduizenden poëziefans. Op zijn albasten grafsteen staan gedichten gebeiteld. De oude graftombe dateert uit 1452 en is door de eeuwen heen steeds vernieuwd en vergroot. In het prachtige, naar hem genoemde park eromheen wordt gelezen, geciteerd, gediscussieerd en gecontempleerd. De tombe bevat nu ruim tienduizend boeken
Engeland
Van de opbrengst van Les Contemplations kocht de Franse schrijver Victor Hugo voor 24.000 pond (omgerekend nu zo’n kleine drie miljoen euro) een huis op het Engelse eiland Guernsey, waar hij als politiek banneling terechtkwam nadat hij het Frankrijk van Napoleon III was ontvlucht. Daar schreef hij Les Misérables. Het huis is zojuist heropend na een grondige restauratie en opnieuw een trekpleister van jewelste, net als zijn huis aan het Place des Vosges in Parijs, waar hij na zijn terugkeer in Frankrijk ging wonen. Beide huizen zijn gevuld met zijn werken en allerhande parafernalia, maar ook zijn schetsen en etsen, want Hugo was tevens een begenadigd tekenaar.
China
Lu Xun (1881-1936) was een van de grondleggers van de moderne Chinese literatuur. Ook vertaalde hij werken van onder anderen Frederik van Eeden en Multatuli uit het Nederlands. Rondom zijn graf en voormalige woonhuis in Sjanghai is een park aangelegd met daarin een aan hem gewijd museum. Zijn werk en leven hebben bijkans cultusstatus verworven. Ook Beijing heeft een Lu Xun Museum.
Engeland
Het idyllische plaatsje Hay-on-Wye in Wales heeft 1846 inwoners en 39 boekwinkels, de meeste per hoofd van de bevolking ter wereld. Deze zijn vooral gespecialiseerd in tweedehands boeken, van zeldzame, gesigneerde eerste drukken tot vintage. Het hele jaar door vinden er literaire festivals plaats waar ‘s werelds grootste schrijvers acte de présence geven.
Journalist Ivo Weyel schrijft onder meer voor Esquire, Het Parool, NRC en Flying Dutchman.
