Draken bestaan echt. Nee, ze spuwen geen vuur. En je zult ze ook niet door de lucht zien vliegen (tenzij je naar een lancering van de SpaceX kijkt, de herbruikbare ruimtecapsule heet namelijk Crew Dragon). Maar met een lengte tot wel drie meter en een gewicht van meer dan 150 kilo komen komodovaranen (in het Engels toepasselijk Komodo dragons) het dichtst in de buurt van de mythische dieren die rondspoken in onze dromen (en in verhalen voor kinderen).
Het leuke aan deze dieren is dat ze, hoewel ze enorme vleeseters zijn, toch zeer benaderbaar zijn. Je kunt ze bekijken in dierentuinen in de VS, zoals Louisville Zoo in Kentucky, Toledo Zoo & Aquarium in Ohio of Pittsburgh Zoo in Pennsylvania. Deze zijn onlangs weer geopend nadat ze hun deuren moesten sluiten in verband met COVID-19. Andere dierentuinen met komodovaranen zijn onder meer het Smithsonian National Zoological Park in Washington, D.C. en de Bronx Zoo. Deze zijn nog gesloten vanwege de pandemie.
Wil je ze in hun natuurlijke omgeving zien, dan moet je naar een van de Indonesische eilanden reizen. Daar kun je niet zomaar gaan rondwandelen, omdat in de bossen veel varanen leven.
Hierdoor zijn veel toeristische activiteiten ontstaan, waarbij je dicht bij de reusachtige carnivoren kunt komen. Bezoekers moeten wel voorzorgsmaatregelen nemen voordat ze Komodo National Park betreden. Om het leefgebied van de varanen te beschermen, is minder dan vijf procent van het park geopend voor toeristen. Iedere bezoeker wordt begeleid door een gids of ranger gewapend met een twee meter lange houten stok.
“Daarmee duwen ze een varaan weg als deze iets te veel interesse in je toont,” zegt herpetoloog en natuurfilmmaker Rob Pilley.
“We hebben een gezegde,” aldus Tim Jessop, ecoloog aan Deakin University in Australië. “Komodovaranen zijn dodelijk, niet gevaarlijk.”
Jessop bestudeert al ongeveer twintig jaar komodovaranen. Wat hij hiermee bedoelt is dat deze kolossen een volwassen mens zeker aan kunnen. De reptielen kunnen hun bek bijna 180 graden opensperren. Hun tanden zijn platte messen zoals die van een grote witte haai en ze schieten tevoorschijn uit het kreupelhout om een prooi te vangen. O, en het speeksel van komodovaranen bevat een gif dat de bloeddruk verlaagt en bloedingen veroorzaakt. (Lees meer over de venijnige beet van de komodovaraan.)
Desondanks is de kans op ‘dood door een draak’ vanwege verschillende factoren hoogst onwaarschijnlijk.
Luierende hagedissen
In de eerste plaats zijn de grootste hagedissen ter wereld ectotherm. Dat wil zeggen dat hun energieniveau zich aanpast aan de warmte op een dag. Maar ook wanneer ze volledig zijn opgeladen na het zonnebaden, moet die energie zorgvuldig worden bewaard voor foerageren en paren. Wat deze hagedissen vooral doen, is luieren.
In 2018 filmde Rob Pilley in Komodo National Park een fragment voor de nieuwe PBS-documentaire Nature: Spy in the Wild 2. Dat was vroeg in augustus en midden in het broedseizoen van de varanen. Mannetjes ter grootte van een krokodil gaan dan rituele gevechten aan, waarbij ze hun voorpoten om elkaar heen slaan en omhoog komen om vervolgens om te vallen.
“De winnaar is de varaan die de ander tegen de grond drukt,” zegt Pilley.
“Deze varanen staan stijf van de testosteron. Ze zoeken het gevecht op. En ze zijn echt heel humeurig, omdat ze ook nog eens vreselijke honger hebben.”
Dat levert natuurlijk geweldige beelden op. Maar doordat Pilley en zijn crew zo gefocust waren op de varanen voor de camera, waren ze kwetsbaar voor andere varanen die in de struiken op de loer lagen. En dan komen de rangers met hun stokken goed van pas.
“Je moet letterlijk ogen in je achterhoofd hebben, omdat varanen uit de struiken komen,” zegt Pilley. “Het is verschillende keren voorgekomen dat we worstelende varanen aan het filmen waren en een ander mannetje plotseling achter ons opdook. De rangers riepen dan ‘Opstaan, opstaan, opstaan!’”
Pilley vertelt dat je nooit mag wegrennen voor een komodovaraan. Waarom? Dat doen prooidieren zoals herten en varkens namelijk. En je wilt niet dat een varaan je verwart met een prooidier. Gelukkig kun je met een deskundige gids aan je zijde veilig de varanen bezoeken. Het komt eigenlijk nooit voor dat toeristen gewond raken.
De varanen redden
Het vee van de lokale bevolking daarentegen heeft vaak niet zoveel geluk. Hierdoor komt de relatie tussen komodovaranen en mensen onder spanning te staan, zoals ook het geval is bij leeuwen in Afrika en tijgers in India. Maar Achmad Ariefiandy zet zich in om dat te veranderen.
Ariefiandy is ecoloog bij de Indonesische non-profitorganisatie Komodo Survival Program. Elke veldseizoen vangen hij en zijn team zoveel mogelijk varanen die ze dan van een microchip voorzien. Dit levert voor het eerst gegevens op over hoe deze hagedissen hun dagen doorbrengen. Het programma is ook bedoeld om de lokale bevolking te laten inzien hoe belangrijk het is dat ze hun leefgebied met de varanen delen en hoe ze door betere beweiding minder dieren kwijtraken aan de toppredators van het eiland.
Ariefiandy vertelt dat deze dieren alleen voorkomen in Indonesië. Ze staan al op de lijst van met uitsterven bedreigde dieren van International Union for Conservation of Nature.
“Als deze dieren uitsterven, zullen we ze nooit meer zien,” zegt Ariefiandy. “Daarom moeten we ze beschermen.”
Komodo National Park is momenteel gesloten voor bezoekers vanwege de COVID-19-pandemie. Dat zou wel eens goed kunnen uitpakken voor de varanen. In juli 2019 besloot de overheid het nationale park gedurende het hele jaar daarop te sluiten. De aanwezigheid van zoveel bezoekers zou inmiddels van invloed zijn op de voortplanting en voedingsgewoonten van de dieren. Dat besluit werd in september echter teruggedraaid en het park bleef open. Tot Indonesië het internationale verkeer ging beperken in een poging de verspreiding van het nieuwe coronavirus te beteugelen. Het lijkt er dus op dat de komodovaren toch nog hun rust hebben gekregen.
(Gerelateerd artikel: Droom je van een reis naar Komodo? Dit kun je nog meer doen naast varanen bekijken.)
Er zijn meer dieren in de wereld die op een of andere manier aan draken refereren, zoals de baardagamen (in het Engels bearded dragons), Indochinese wateragamen (in het Engels Chinese water dragons) en de buitenaards aandoende zeedraken. Er zijn libellen (in het Engels dragonflies), roze draakduizendpoten (Desmoxytes purpurosea), kleine zwevende reptielen genaamd vliegende draakjes, Grammatostomias flagellibarba (in het Engels deep-sea black dragonfish) en drakenslangen (Xenodermus). Maar van alle dieren op onze planeet die naar de mythische reptielen zijn vernoemd, komt er geen een in de buurt van de komodovaraan.
Een dertig centimeter lange, gespleten tong. Giftig kwijl. Schubben als middeleeuwse maliën.
Jessop: “Ze zijn echt een soort duistere held in dit kleine deel van de wereld.”
