In dit deel van noordelijk New Mexico verschuilt de Rio Grande zich in het landschap zelf. Hij is hier de belangrijkste vormgever, maar laat zichzelf amper zien, toont zijn kracht niet. In plaats daarvan slingert hij zich door diepe kloven of loopt geruisloos door bossen van populieren. Pas toen ik op de Route 68 vanaf Santa Fe bij Pilar een bocht rondde, zag ik hem als een streep modder in het met struiken bezaaide laagland opdoemen.
Een deel van de Rio Grande – het traject dat vanaf de grens tussen Colorado en New Mexico over een afstand van negentig kilometer stroomafwaarts loopt – was een van de oorspronkelijke acht stukken rivier die in 1968 onder de Wild and Scenic Rivers Act van president Lyndon Johnson tot beschermd gebied werden uitgeroepen. Door de wet ontstond een landelijk stelsel van rivieren waarvan de loop niet mocht worden veranderd en waarvan het aangrenzende landschap niet door projectontwikkelingen mocht worden verstoord. Hoewel de wet als een van de grootste overwinningen van de milieubeweging in de VS geldt, valt er tegenwoordig maar 21.000 kilometer aan rivierlandschap van 226 rivieren in de VS onder zijn regelgeving – minder dan een half procent van alle Amerikaanse rivieren.
Tegenwoordig wordt van de bovenloop van de Rio Grande ruim honderd kilometer beschermd. Wie dit schrale en verbluffende landschap bewondert, beseft met welke vooruitziende blik de milieubeschermers van toen hebben gestreden voor het behoud van deze wilde landschappen – en hoeveel werk er nog valt te doen.
De rivier op
De Rio Grande ontspringt in de San Juan Mountains, onderdeel van de zuidelijke Rockies in Colorado, en slingert zich dan zuidwaarts naar New Mexico, waar hij nog eens een kleine 650 kilometer naar het zuiden loopt voordat hij bij El Paso in zuidoostelijke richting afbuigt en begint aan zijn leven als grensrivier tussen Texas en Mexico. Het is die beruchte grenszone waar de meeste mensen aan denken als ze de naam ‘Rio Grande’ horen, na de Mississippi de langste rivier van de aaneengesloten VS. Maar toen ik in de zomer van 2017 aan mijn reis begon, wilde ik terugkeren naar de rivier die ik in 1984 tijdens een trektocht door de natuur leerde kennen, in het uiterste noorden van New Mexico, bij Taos.
Eind juli is misschien niet de beste tijd van het jaar om dit deel van de wereld te bezoeken; het is hier heet, het water in de rivier staat laag en vanuit het niets kunnen woeste onweersbuien opduiken. Maar er zijn ook heel weinig mensen onderweg (ook in niet-pandemische tijden), waardoor over dit landschap een majestueuze kalmte valt. Ik zette mijn tentje op in de buurt van Pilar, op zo’n drie meter van de waterkant. Er zijn hier geen stroomversnellingen, alleen het geluid van stromend water. De hitte trekt weg zodra de zon ondergaat.
In de rivier stond niet genoeg water voor de meest spectaculaire wildwatertrips: de ‘Taos Box’, een 24 kilometer lang stuk (van ‘Klasse IV’) dat onder de adembenemende Rio Grande Gorge Bridge (een boogbrug op 183 meter boven het water) door loopt; of, verder stroomopwaarts, de ‘Upper Box’, en steil en gevaarlijk stuk met stroomversnellingen van ‘Klasse V+’ – alleen voor zeer gevorderde rafters. Op mijn laatste dag zou ik in de buurt van mijn kampeerplek een kort tripje op het ‘Racecourse’-gedeelte maken, een paar kilometer van geploeter door stroomversnellingen langs enkele van de oudste ontsloten rotsformaties in de regio: de kwartsieten en schisten van de Pilar Cliffs, die zo’n 1,7 miljard jaar oud zijn. Maar het echte hoogtepunt van mijn bezoek kon ik verkennen zonder het water op te gaan.
Naar de bron
Ik reed naar het noorden, door Taos en de Rio Grande Rift, waar het continent al dertig miljoen jaar uit elkaar wordt getrokken. Vanaf de weg kun je over de woestijn uitkijken en een enorme barst in het landschap ontwaren – de kloof waarin de rivier stroomt. Het Rio Grande del Norte National Monument beslaat duizend vierkante kilometer aan basaltplateau, dat is bezaaid met koepelvormige vulkanen en wordt doorsneden door de kloof.
Nadat ik rond de Guadalupe Mountain was gereden, zette ik koers naar het zuiden, langs de oostrand van de kloof. Beneden mij lagen de Hell Hole, de Pleasure Plunge en de Big Arsenic – slechts enkele van de vele stroomversnellingen die de rafting-sectie van de Upper Box zo verraderlijk maken. Ik zag maar weinig andere auto’s en mensen. Een eenzaam hert nam me korte tijd op, waarna het tussen de jeneverbessen en bijvoetstruiken verdween. Hoog boven de canyonwand bij La Junta Point, een strook land die bij de samenloop van de Rio Grande en de Red River de kloof in loopt, namen een zestal steenarenden het op tegen een roodstaartbuizerd.
Aan het begin van de middag begon ik aan de La Junta-trail. In de zomerse hitte was de Red River weinig meer dan een stroompje, maar in een ver verleden vormde deze rivier de bovenloop van de huidige Rio Grande. Zo’n 300.000 jaar geleden begon een reusachtig meer, dat het huidige Alamosa in het zuiden van Colorado besloeg, de San Luis Hills te overstromen, zette een vulkaanplateau onder water en liep uiteindelijk bij La Junta Point in de Red River (die daardoor opeens een zijrivier van de Rio Grande werd). Daarbij ontstond de kloof en de Rio Grande zoals we die vandaag de dag kennen.
Tegen de droogte
Nu de aarde opwarmt en het sneeuwpak in de bergen slinkt, daalt het waterpeil van de Rio Grande steeds verder. Maar de voornaamste bedreiging voor de gezondheid van het rivierstelsel is de irrigatie. Slechts een fractie van de drieduizend kilometer lange rivier wordt beschermd als ‘Wild and Scenic’, en in dit kurkdroge landschap zijn er heel wat gegadigden voor het water uit de rivier.
De Rio Grande wordt omgeleid en gestuwd in de staten Colorado, New Mexico en Texas, die al sinds de negentiende eeuw vechten om zijn waterbronnen en -rechten. Langs de Amerikaans-Mexicaanse grens vallen grote stukken van de rivier elk jaar droog, en in 2018 bereikte het debiet in Embudo, stroomafwaarts van Pilar en een van de oudste watermeetstations in de VS, het laagste niveau ooit. Deze zomer bestaat de kans dat de rivier voor het eerst in tientallen jaren tot aan het noordelijke Albuquerque droogvalt.
De La Junta-trail eindigt bij de samenloop van de Rio Grande en de Red River, waar zich normaliter de staart van een Klasse IV-stroomversnelling bevindt. Maar ik kon zonder problemen de rivier in lopen, want het water stond zó laag dat je bijna zonder natte voeten over de keien naar de overzijde kon lopen. In het westen dreigde een onweersbui, dus maakte ik voort. De wandeltocht besloeg een kleine vijf kilometer, het was zinderend warm en het hoogteverschil bedroeg zo’n 250 meter. Op ruim anderhalve kilometer hoogte was de lucht ijl voor mijn arme stadslongen.
Een paar maanden na mijn bezoek overleed een wandelaar nadat hij op een steil stuk van de trail was gevallen, waarna het pad werd gesloten voor diverse veiligheidsupdates. Het naburige wandelpad Little Arsenic Springs is wel open en een goede manier om de kloof en de rivier te bereiken. Door het hele gebied lopen talloze prachtige wandelpaden, maar als gevolg van de pandemie zijn de kampeerterreinen binnen het Wild and Scenic Park allemaal gesloten.
La Junta Point ligt in het hart van een van de oorspronkelijke Wild and Scenic-rivierparken. Een paar honderd kilometer naar het zuidwesten bestaat er een sprankje hoop dat de Gila River als vijfde rivier in New Mexico in het Wild and Scenic-programma wordt opgenomen. In mei dienden de senatoren Tom Udall en Martin Heinrich van New Mexico een wetsvoorstel in om segmenten van de rivier en de stroomgebieden ervan als nieuwste toevoegingen aan het stelsel te beschermen. Als de wet wordt aangenomen, zal het landschap rond het Gila National Forest verder worden beschermd. De strijd om het behoud van dit gebied gaat terug tot de allereerste successen van de Amerikaanse milieubeweging, toen de Gila Wilderness in 1924 tot ’s lands eerste beschermde wildernisgebied werd uitgeroepen.
Op de rit terug naar mijn kampeerplek in La Junta was de hemel spectaculair: een diepblauw decor waarin witte, opgezwollen bloemkoolwolken dreven. Bij de tent deed ik mijn kleren uit, waarin het zweet strepen van zout had achtergelaten, waarna ik de rivier in waadde terwijl de zon de oeroude heuvel boven mij in een oranje gloed zette. Voorzichtig stapte ik over de gepolijste keien. Daarna hield ik halt, liet me rustig in het water zakken, sloot mijn ogen en liet me overspoelen door het water van de Rio Grande.
Austin Merrill is medeoprichter van de fotografiewebsite The Everyday Projects en schrijft over reizen en het milieu. Volg hem op Instagram en Twitter.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
